امید عزیززاده

زمینه و هدف: پژوهش حاضر، بازیگران پدیده مواد مخدر را در جنوب استان کرمان مورد بررسی قرار می دهد. این منطقه به دلیل موقعیت جغرافیایی خاص و نزدیکی به مرزهای شرقی کشور، از مهم ترین مسیرهای قاچاق مواد مخدر از نوع تریاک است. مواد مخدر بر نظام اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و اقتصادی منطقه به شدت تاثیر نهاده است. پژوهش حاضر، بازیگران و نیروهایی که در پیدایش و تدوام این وضعیت نقش دارند، را مورد مطالعه قرار می دهد. روش و داده ها: روش انجام این پژوهش کیفی بوده است و در میان روش های کیفی از نظریه زمینه ای استفاده شده است. براساس روش نمونه گیری هدفمند، استراتژی نمونه گیری نظری و معیار اشباع نظری، با 30 نفر مصاحبه عمیق صورت گرفته است. داده های گردآوری شده در نهایت با روش کدگذاری در نظریه زمینه ای که شامل سه مرحله است مورد تحلیل قرار گرفتند. چارچوب روش شناختی پژوهش روش تحلیل لایه لایه علت ها است. این پژوهش برمبنای سطح دوم این چارچوب انجام شده است، که بر نقش بازیگران در به وجود آمدن شرایط موجود تاکید دارد. یافته ها: یافته ها این تحقیق شامل نه مقوله محوری و یک مقوله هسته به شرح زیر هستند: چالش های اقتصادی، جذابیت مواد مخدر، موقعیت ترانزیتی منطقه، دولت، مصرف کنندگان، قاچاقچیان، تولیدکنندگان، تغییر قشربندی اجتماعی و مصرف فراگیر است. همچنین مقوله هسته پژوهش هم افزایی بازیگران و بافتار است. بحث و نتیجه گیری: این تحقیق، چهار بازیگر مهم و کلیدی را نشان می دهد. این بازیگران عبارتند از: دولت، قاچاقچیان، تولیدکنندگان و مصرف کنندگان. این بازیگران در جنوب استان کرمان با یکدیگر برمبنای منافع مشترک تعامل و تبادل دارند و این تعامل در نهایت موجب تقویت فرایند قاچاق مواد مخدر می شود.  پیام اصلی: برپایه یافته های مطالعه، در پدیده قاچاق مواد مخدر بازیگران مختلفی وجود دارند که براساس منافع خود دست به اقدام می زنند. هم راستایی و اقدام بر پایه همین منافع مشترک، موجب پایداری و ثبات ارتباط این بازیگران بوده است. تولیدکنندگان با تولید مواد مخدر، قاچاقچیان با حمل و عرضه آن، مصرف کنندگان با خرید و مصرف مواد مخدر و در نهایت دولت با قصور و کوتاهی در انجام وظایف اساسی خود— مانند اشتغال زایی و سرمایه گذاری در زیرساخت ها— موجب تقویت فرایند قاچاق مواد مخدر (از نوع تریاک) شده است. این شرایط شکل گیری یک نظم اجتماعی- اقتصادی وابسته به درآمدهای حاصل از مواد مخدر در این جامعه را موجب گردیده است. 

پژوهش حاضر، پدیدۀ قاچاق موادمخدر را در جنوب استان کرمان از نظر افراد درگیر در آن بررسی می‌کند. روش‌شناسی پژوهش، کیفی و روش آن، نظریۀ زمینه‌ای بوده است. داده‌ها با استفاده از تکنیک‌های مشاهدۀ مشارکتی و مصاحبۀ عمیق گردآوری شده‌اند. براساس روش نمونه‌گیری هدفمند، استراتژی نمونه‌گیری نظری و معیار اشباع نظری، با 14 نفر از افرادی که تجربۀ‌ قاچاق داشتند مصاحبۀ عمیق صورت گرفت. یافته‌ها شامل هفت مقولۀ محوری به شرح زیر هستند: شبکۀ‌ همیاران قاچاق، ضمانت‌های غیررسمی، دادرسی محلی و مبادلۀ اقتصادی و اجتماعی، مخبرها، یاغی‌گری و قاچاق و پول‌شویی در لفاف کار آبرومندانه. یافته‌ها نشان داد که قاچاق موادمخدر دارای یک میدان است؛ به این معنا که بازسازی معنایی انجام‌شده از درک و تفسیر مردم منطقه از قاچاق مواد‌مخدر به‌گونه‌ای است که در این منطقه شرایط و موقعیت‌های اجتماعی و اقتصادی، به شکل‌گیری نظامی منجر شده است که میدان قاچاق موادمخدر را تشکیل می‌دهد.

در این مقاله با به کارگیری رویکرد برساخت گرایی اجتماعی و روش نظرییه زمینه ای سعی شده است از منظر افراد بومی و درگیر با پدیدیه مصرف مواد مخدر و اعتیاد، شرایط، تعاملات و پیامدهای اعتیاد و مصرف مواد مخدر در شهرستان "رودبار جنوب" فهمیده شود. روش مورد استفاده در پژوهش، کیفی است و در فرایند پژوهش از نظرییه زمینه ای استفاده شده است. داده ها با استفاده از روش مشاهدیه مشارکتی و تکنیک مصاحبیه عمیق گردآوری شده اند. بر اساس روش نمونه گیری هدفمند و نمونه گیری نظری و با معیار اشباع نظری، 18 نفر از مطّلعان محلی و یا به اصطلاح دروازه بانان اجتماع در مطالعه شرکت کردند. یافته های حاصل از روش نظرییه زمینه ای شامل هشت مقولیه عمده به شرح زیر است: رسوم و سنت های محلی، ارزیابی مثبت از مواد – ارزیابی منفی- با غلبیه ارزیابی مثبت، مشکلات نظام اقتصادی و معیشتی، پایین بودن شناخت و آگاهی، دسترسی آسان، فقدان امکانات لازم برای اوقات فراغت، فقدان کنترل انتظامی مؤثر و بسترهای اکولوژیک منطقه. مقولیه هسته نیز "بهنجار بودن موقعیتی" است که سایر مقوله ها را در بر می گیرد. نظرییه زمینه ای تحقیق، در قالب مدل پارادایمی شامل شش بعد شرایط علّی، شرایط زمینه ای، شرایط مداخله گر، پدیده، تعامل و پیامدها بیان شده است.