عباس اسماعیلی زاده

عباس اسماعیلی زاده

مدرک تحصیلی: دانشیار دانشگاه فردوسی مشهد

مطالب
ترتیب بر اساس: جدیدترینپربازدیدترین

فیلترهای جستجو: فیلتری انتخاب نشده است.
نمایش ۴۱ تا ۵۱ مورد از کل ۵۱ مورد.
۴۱.

روش تفسیری مصطفی مسلم در سوره بقره با تأکید بر نظریه وحدت موضوعی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های قرآنی سال ۲۷ تابستان ۱۴۰۱ شماره ۲ (پیاپی ۱۰۳) 127 - 146

کلیدواژه‌ها: تفسیر موضوعی وحدت موضوعی مصطفی مسلم سوره بقره تناسب معنایی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۷۸ تعداد دانلود : ۱۳۸
در سال های اخیر نگرش موضوعی به تفسیر قرآن سرعت بیشتری پیدا کرده و مفسران با هدف دستیابی به معارف نوین، رویکرد کل نگری به قرآن و سوره ها را اتخاذ کرده اند. نظریه وحدت موضوعی نیز با پیش فرض موضوع واحد برای هر سوره، به دنبال ارائه تفسیری جامع از آیات قرآن است. در این میان، مصطفی مسلم با نگارش «التفسیر الموضوعی لسور القرآن الکریم»، اولین تفسیر کامل سوره های قرآن بر پایه وحدت موضوعی را ارائه داد. میزان موفقیت یا عدم موفقیت وی در عملی ساختن این شیوه تفسیری و ارزیابی کارآمدی نظریه وی، منوط به مطالعه و بررسی اثر تفسیری ایشان خواهد بود. ازاین رو ایده اصلی نوشتار حاضر، نقد و بررسی روش تفسیری مصطفی مسلم در سوره بقره با تأکید بر نظریه وحدت موضوعی است؛ چه آنکه رهگیری و اثبات وحدت موضوعی در طولانی ترین سوره قرآن می تواند مؤیدی بر نظریه مذکور باشد و از حجم مخالفت ها با آن بکاهد؛ هرچند یافته های پژوهش نشان می دهد تفسیر موضوعی مصطفی مسلم از کاستی هایی مانند تکلف در تعیین محور و مقاطع سوره، عدم حضور نظریه وحدت موضوعی در فرایند تفسیر، ابهام و اضطراب در روش و ... رنج می برد و در مجموع وی نتوانسته نظریه وحدت موضوعی مورد نظر خویش را در تفسیر عملی سازد.
۴۲.

ارزیابی ارتباط آیه پانزدهم سوره احقاف با تولد امام حسین (ع)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: سفینه سال ۲۰ زمستان ۱۴۰۲ شماره ۸۱ «ویژه باورشناخت» 9 - 31

کلیدواژه‌ها: آیه 15 احقاف تولد امام حسین (ع) اقل مدت حمل سی ماه بودن دوران حمل و شیردهی کراهت از حمل و وضع دوران حمل و شیردهی طرح

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۵۹ تعداد دانلود : ۱۴۵
آیه پانزدهم سوره احقاف از جمله آیاتی است که در جهت اثبات شش ماه بودن اقلّ مدت حمل، غالبا مورد استناد عالمان اسلامی بوده است. اما چالش های مختلفی همچون سی ماه نبودن دوران حمل و شیردهی همه انسانها، عدم کراهت مادران از حمل و وضع فرزندان، و... پذیرش این دیدگاه را با مشکل مواجه کرده است. ازهمین رو برخی مفسران، با عهد دانستن «ال» در «الانسان» مراد آیه را انسانی خاص دانسته اند. پژوهش حاضر که به روشی توصیفی-تحلیلی و با بهره گیری از منابع کتابخانه ای سامان یافته است ضمن موافقت با خاص بودن مراد این آیه، پس از رد دلایل کسانی که «پیامبراکرم»؟صل؟ «ابوبکر» یا «سعدبن ابی وقاص» را مصداق آیه معرفی کرده اند، به استناد روایات صحیح و کثیرالنقل موجود معتقد است که نزول آیه در مورد امام حسین؟ع؟ قابل قبول تر می نماید. براین اساس نه تنها ظواهر الفاظ موجود در آیه مطابق با وقایع عمر ایشان می باشد، بلکه این دیدگاه با سیاق آیه، آیات و سوره نیز تایید می گردد.  
۴۳.

مفهوم سازی جهاد در قرآن کریم و تمایز معنایی آن با قتال (با تأکید بر آیه 73 سوره توبه)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های زبان شناختی قرآن سال ۱۴ بهار و تابستان ۱۴۰۴ شماره ۱ (پیاپی ۲۷) 129 - 146

کلیدواژه‌ها: جهاد قتال جنگ مبارزه مفهوم سازی قرآنی سوره توبه

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۴۴ تعداد دانلود : ۱۰۴
«جهاد» و «قتال» دو مفهوم قرآنی هستند که معنای مبارزه، جنگ و ستیز را تداعی می کنند. از طرفی، قرآن کریم با ساختار ویژه خود، از به کاربردن هر مفهومی، مقصودی ویژه را دنبال می کند و به راحتی نمی توان هر مفهومی را به جای مفهوم دیگر به کار گرفت. پژوهش حاضر، با روشی تحلیلی انتقادی و با رویکردی قرآن محور، سعی می کند «مفهوم سازی» قرآن در بحث جهاد را بهتر نمایان کند و در مواردی به نقد و بررسی آرای مفسران نیز اشاره کند. یک سویه بودن مفهوم جهاد، مکی و مدنی بودن آن، به کارگیری لفظ مجاهد، پیوند جهاد با هجرت، بی حدومرز بودن آن و موارد دیگر، حکایت گر مفهوم سازی ویژه قرآن در مقوله جهاد هستند. نتایج نشان می دهد به کارگیری این مفهوم در بافتار قرآنی آن به منظور خاصی صورت گرفته است؛ بنابراین، می توان در آیاتی که فضای جنگ را نیز ترسیم می کنند، مفهوم جهاد را به معنای نوعی «مبارزه» در نظر گرفت که هر فعالیت و کنش و واکنشی را شامل شود و از طرفی، با توجه به بار ارزشی و اسلامی آن، تمام مقدمات لازم جهاد تلقی شوند؛ بنابراین، هر تلاش خالصانه ای از جانب مسلمانان برای هر گونه رویارویی با مشرکان و منافقان و در صورت نیاز، پیکار با مشرکان و در یک کلام، هر نوع مبارزه ای که بتواند «فی سبیل الله» باشد و از «صد عن سبیل الله» ممانعت کند، جهاد قرآنی است؛ چنان که قتالی که این گونه باشد، مصداق جهاد است.
۴۴.

بررسی معنای کتاب در روایت علوی «هَذا کِتابُ ربّکُم کمَا اُنزِلَ علَی نَبیّکُم»(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: سفینه سال ۲۱ بهار ۱۴۰۳ شماره ۸۲ «ویژه پژوهش های حدیثی» 51 - 66

کلیدواژه‌ها: کتاب وحی قرآنی وحی بیانی مصحف امام علی (ع)

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۲۴ تعداد دانلود : ۱۳۰
روایت علوی «هَذا کِتابُ ربّکُم کمَا اُنزِلَ علَی نَبیّکُم» درکتاب الاعتقادات شیخ صدوق بدون ذکر سند نقل شده است. اما روایات هم خانواده و مشابه آن در کتاب اصول کافی و بصائرالدرجات صفار با سند متصل روایت شده است. هر چند این حدیث در رابطه با مصحف امیرمومنان (ع) در منابع شیعی به شکل پربسامدی منعکس شده و مورد استناد قرار گرفته است؛ اما تاکنون مستقلاً به بررسی محتوایی و دلالی آن پرداخته نشده است. پرسش اصلی این که از محتوای این روایت چه اطلاعاتی پیرامون مصحف حضرت به دست می آید؟ این پژوهش به شیوه توصیفی- تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه ای صورت پذیرفته و هدف از آن بررسی سندی و متنی روایت مذکور است. نتایج به دست آمده از آن روشن می سازد که محتوای مصحف حضرت از جنس وحیانی بوده و شامل تنزیل و تأویل می باشد، یعنی علاوه بر وحی قرآنی، وحی بیانی نیز در حاشیه مصحف حضرت ثبت شده است. امیرمومنان (ع) به آن مجموعه واژه «کتاب» اطلاق کرده است. پس واژه کتاب اعم از واژه قرآن بوده و رابطه بین کتاب و قرآن، عموم و خصوص مطلق است. از خلال بررسی این حدیث معنای واژه «کتاب» در حدیث ثقلین نیز روشن می گردد. که این مطلب دستاورد جدیدی در رابطه با مصحف حضرت می باشد.
۴۵.

تاریخی نگری به قرآن؛ بررسی نقطه مشترک دیدگاه های نواندیشان دینی پیرامون فهم و تفسیر قرآن کریم(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: پژوهش های قرآنی سال ۲۸ پاییز ۱۴۰۲ شماره ۳ (پیاپی ۱۰۸) 75 - 98

کلیدواژه‌ها: تاریخی نگری فراتاریخیت قرآن روشنفکران دینی نواندیشان دینی فهم قرآن کریم

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۲۰ تعداد دانلود : ۱۱۲
در عصر حاضر، به دنبال مطرح شدن شبهات و سؤالات فراوانی پیرامون کارآمدی دین، دیدگاه های مختلفی در مورد چگونگی فهم و تفسیر قرآن، توسط دسته ای از پژوهشگران موسوم به روشنفکران و نواندیشان دینی ارائه شده است. تأمل در این دیدگاه ها باوجود تنوع و تکثر و عدم تعلق صاحبان آنها به منطقه جغرافیایی و سیاسی خاص، نوعی قرابت و شباهت را میان آنها نشان می دهد که عبارت است از تاریخی نگری نسبت به قرآن کریم. پژوهش حاضر تلاش نموده با بررسی دیدگاه های برخی از روشنفکران ایرانی و غیرایرانی پیرامون فهم و تفسیر قرآن کریم، به اثبات این نگاه در آنان بپردازد؛ چرا که این مسأله نه تنها نقش بسزایی در ارائه راه حل برای برون رفت از این نگاه و اثبات فراتاریخیت این کتاب آسمانی خواهد داشت، بلکه بررسی ریشه ای طرح این گونه مباحث و پاسخی جامع و بنیادین به همه اشکالات مطرح شده توسط این جریان را امکان پذیر می سازد. در نتیجه با روش توصیفی-تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه ای، نشان داده شده که برخلاف فراتاریخیتِ هم لفظ و هم معنای قرآن، این جریان صرفاً معنا و مفهوم موجود در پس الفاظ را که با تعبیرات مختلفی از آنها یاد کرده اند، ابدی و مناسب برای زمان حال دانسته است.
۴۶.

نقد روشی و محتوایی انگاره سیاق رکوعات در فرایند فهم قرآن کریم (با تأکید بر دیدگاه مرحوم لسانی فشارکی)(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: پژوهش های قرآنی سال ۲۸ پاییز ۱۴۰۳ شماره ۳ (پیاپی ۱۱۲) 103 - 128

کلیدواژه‌ها: فهم قرآن رکوعات لسانی فشارکی سیاق نماز تراویح

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۰۰ تعداد دانلود : ۶۳
در طول دهه های گذشته، به دلیل حمایت جمهوری اسلامی از آموزش همگانی تفسیر و تدبر قرآن کریم و تلاش در توسعه فرهنگ قرآنی، بسیاری از دغدغه مندان عرصه تفسیر، کوشش ها و روش هایی را برای فهم و بهره مندی مردم از هدایت گری قرآن کریم ارائه کردند. یکی از گسترده ترین این فعالیت ها، تدبر و یا تحقیق موضوعی است که توسط مرحوم لسانی فشارکی ارائه شده و علاقمندان بسیاری به این حوزه روی آورده اند. اما روشی که این قرآن پژوه برای تعیین سیاق ارائه کرده، روشی نقلی و غیر معتبر است که نمی تواند مبنای تعیین سیاق قرار گیرد. وی مبنای تعیین سیاق را رکوعاتی قرار داده که در سده نخست هجری، برای نماز تراویح استفاده می شده است. این پژوهش با استفاده از دو محور نقد روشی و محتوایی، مبنای سیاق رکوعات را به عنوان یک خطای آشکار در فرایند فهم؛ چه از نظر روش و چه به صورت عینی و از جهت محتوا، در فهم سوره فرقان معرفی کرده و استفاده از وحدت موضوعی را راهکاری برای تعیین سیاق ارائه می کند که می تواند منجر به پویایی تفسیر گردد.
۴۷.

اعتبارسنجی روایت اعمش ذیل آیه «القیا فی جهنم» وتأویل آن به پیامبر ص و امیرالمومنین ع(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه علوم حدیث تطبیقی سال ۱۱ پاییز و زمستان ۱۴۰۳شماره ۲۱ 207 - 230

کلیدواژه‌ها: الموضوعات ابن جوزی اعمش حدیث قسیم النار

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۹۸ تعداد دانلود : ۹۴
جمع آوری احادیث موضوعه و شناخت و جداسازی آن ها از منابع اصیل می تواند کمک بسزایی در حفظ آثار روایی از گزند تحریف ها و برداشت های اشتباه داشته باشد. اما در این مسیر، عدم وجود معیارهای صحیح و دقیق از یک سو و برخورد سلیقه ای و گاه غرض ورزانه از سوی دیگر باعث شده است بسیاری از احادیث صحیح و یا ضعیف را در عداد احادیث جعلی قرار دهند. ابن جوزی در کتاب «الموضوعات» به بهانه کذّاب بودن یا متهم بودن یک راوی، راه افراط پیموده و احادیث زیادی را رمی به کذب و جعل نموده است. از جمله، روایتی را که به نقل از اعمش در فضیلت امام علی (ع) در ذیل آیه «القیا فی جهنم» نقل شده است، بدون توجه به سند های متعدد دیگر و مضامین روایات همسو با این روایت، تنها به علت وجود یک راوی در سند، حکم به موضوعه بودن داده است. در این مجال، با کاویدن سندی و متنی روایت تلاش شده عدم جعلی بودن آن و مطابقت آن با روایات متعدد در کتب اهل سنت مورد بررسی قرار گیرد و احتمال خطاب «القیا» به پیامبر اکرم| و امام علی (ع) تقویت شود.
۴۸.

بررسی معنای «کتاب الله» در خطبه های 17 و 147 نهج البلاغه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات قرآنی دوره ۱۵ پاییز ۱۴۰۳ شماره ۵۹ 68 - 87

کلیدواژه‌ها: مصحف امام علی (ع) کتاب وحی بیانی نهج البلاغه وحی قرآنی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۸۹ تعداد دانلود : ۶۹
دوحدیث در خطبه های 17 و 147 نهج البلاغه ذکر شده که از قول امیرمؤمنان (ع) تحریف را به کتاب الله نسبت می-دهند، این دو روایت مورد استناد موافقان تحریف قرآن قرار گرفته است؛ با توجه به اهمیت موضوع، لازم است از لحاظ محتوایی و دلالی مورد بررسی قرار گیرند. پرسش اصلی این که منظور از تحریف و منظور از کتاب در این روایات چیست؟ این پژوهش به شیوه توصیفی- تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه ای صورت پذیرفته و هدف از آن بررسی دلالی و متنی روایات مذکور است. نتایج به دست آمده از آن روشن می سازد که محتوای مصحف حضرت(ع) از جنس وحیانی بوده و شامل تنزیل و تأویل می باشد، یعنی علاوه بر وحی قرآنی، وحی بیانی نیز در حاشیه مصحف حضرت ثبت شده بود. امیرمومنان (ع) به آن مجموعه واژه کتاب الله اطلاق کرده است. پس واژه کتاب اعم از واژه قرآن بوده و رابطه بین کتاب و قرآن، عموم و خصوص مطلق است. و منظور از تحریف حذف وحی بیانی از کتاب الله است. از خلال بررسی این حدیث معنای واژه کتاب در حدیث ثقلین نیز روشن می گردد.
۴۹.

واکاوی نظریه علّامه طباطبایی درباره «استقلال دلالی جملات تامّه قرآنی» (ارکان نظریه- اقسام دلالت ها)(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: پژوهش های قرآنی سال ۲۹ بهار ۱۴۰۴ شماره ۱ (پیاپی ۱۱۴) 141 - 170

کلیدواژه‌ها: استقلال دلالی جملات تامّه الإفاده چشم پوشی از سیاق توسعه دلالی قرآن

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۲ تعداد دانلود : ۴۰
سبک تفسیری علامه طباطبایی(ره) در تفسیر المیزان، یعنی بهره گیری از قرینه سیاق و دادن اهمیت فراوان به آن در کشف مدالیل آیات شریفه، موجب شده است که بتوان این تفسیر را «تفسیری سیاقی» نامید. اما کنار این سبک تفسیری، ایشان مبتنی بر انبوه روایات اهل بیت از «سبک تفسیری مستقل از سیاقِ مجموعی» پرده برداری کرده اند. اختصار عبارات علامه ذیل آیه 115 سوره بقره و بسنده کردن به آن توسط برخی پژوهشگران، موجب شده است ارائه یک نظریه منسجم درباره دیدگاه علامه نادیده گرفته شود تا جایی که برخی افراد، دیدگاه ایشان را فاقد پشتوانه علمی می دانند. ازسوی دیگر، در بسیاری از پژوهش ها نیز تنها به یک بُعد این دیدگاه تحت عنوان  «فرازهای مستقل» اشاره شده است. برهمین اساس، جستار پیش رو با هدف انسجام بخشی به نظریه علامه و تبیین ارکان و ابعاد آن و تشریح متن محور عبارات ایشان با شیوه تحلیلی-توصیفی سامان یافته است. در نهایت نویسندگان به این نتیجه دست یافته اند که اعتبار این سبک تفسیری بر یکی از  شیوه های استنباطی اهل بیت از آیات قرآن کریم و به عنوان قاعده ای نقلی-تفسیری استوار است که می توان آن را  قاعده «حجیت دلالی هر جمله تامّه الإفاده یا مستقله قرآنی» نامید. رکن پایه و اولیه این سبک و روش تفسیر بر امکان چشم پوشی از برخی مراتب سیاق و در نظر گرفتن سیاق و ظهور یک جمله تامّه الإفاده -که معنایی صحیحی را با توجه به منظومه دین مننقل می کند- مبتنی است و رکن تبعی آن توسعه مدالیل سطح عرضی یا افقی (در فرازهای مستقل)  و توسعه مدالیل سطح طولی یا عمودی (در فرازهای مستقل و غیرمستقل) با نگرش تقطیعی و تجریدی به سیاق است.
۵۰.

«دلالت های مستقل قرآنی» در روایات اهل بیت (علیهم السلام) ( چیستی، جایگاه روایی، گونه شناسی)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: علوم حدیث سال ۳۰ بهار ۱۴۰۴ شماره ۱ (پیاپی ۱۱۵) 170 - 206

کلیدواژه‌ها: دلالت های مستقل سیاق گونه شناسی قرآن روایات اهل بیت (ع)

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۸ تعداد دانلود : ۲۰
ازجمله مسائل مغفول در پژوهش های حدیثی، نگاه کارکرد شناسانه به روایات تفسیری و استنادات قرآنی اهل بیت (علیهم السّلام) است. غلبه نگاه معنا شناسانه در کنار خدشه به اعتبار این گونه روایات زمینه ساز مهجور ماندن بسیاری از روایات و عدم بهره مندی از آن ها شده است. ازجمله روایاتی که می توانند نقش بسزایی در فرایند تفسیر قرآن کریم ایفا می کند؛ روایاتِ حاوی مدالیل مستقل از سیاق مجموعی آیات قرآن کریم (روایات مستفاد) است که در این راستا جستار حاضر با نگاهی کارکرد شناسانه و باهدف دستیابی به ویژگی های این گونه روایات و گونه شناسی آن ها به روش توصیفی-تحلیلی سامان یافته است و بدین نتیجه دست یافته است که روایات مذکور دارای ویژگی هایی چون؛ «گسترش مدالیل آیات قرآنی»؛ «تعلیمی بودن»؛ «کثرت استفاضه ای»، «استنطاقی بودن» هموار کننده امکان نگاه کارکرد شناسانه به تراث روایی شیعه است و از سویی تأثیر الهام بخش این گونه روایات برای نگارنده بزرگ تفسیر المیزان، در معرفی یک قاعده تفسیری نقلی مهم و معتبر تحت عنوان «اعتبار و حجیت دلالی هر جمله ی تامه الإفاده یا مستقلّه قرآنی» امکان استخراج اصول و قواعد تفسیری از روایات را گوشزد می کند
۵۱.

نقش علوم قرآنی در پیدایش نظریه تاریخمندی قرآن کریم(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: پژوهش های قرآنی سال ۲۸ زمستان ۱۴۰۳ شماره ۴ (پیاپی ۱۱۳) 5 - 28

کلیدواژه‌ها: تاریخی نگری نسبت به قرآن علوم قرآنی اسباب نزول مکی و مدنی ناسخ و منسوخ

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۸ تعداد دانلود : ۲۳
در عصر حاضر به دنبال رشد و پیشرفت تکنولوژی، و پیش آمدن شبهات و سؤالات فراوان پیرامون چگونگی تطبیق سنت با مدرنیته، آراء و نظریه های مختلفی از جانب روشنفکران و نواندیشان مسلمان پیرامون فهم و تفسیر قرآن مطرح شده که وجه جامع همگی آنها، تاریخی نگری نسبت به قرآن کریم می باشد. پرواضح است که تاریخمنددانستن قرآن کریم با فراتاریخیت آن در تضاد بوده و تبعات منفی را دربر دارد که نفی آموزه های این کتاب الهی، از جمله آنها می باشد. وجود این مسأله ریشه یابی این نوع نگاه نسبت به قرآن را برای رسیدن به راه حلی اساسی در جهت برون رفت از آن ضروری می سازد. بر اساس پژوهش حاضر که با روش توصیفی-تحلیلی سامان یافته، اشکال تاریخی نگری به قرآن، در برخی مباحث مخدوش و معیوب علوم قرآن ریشه داشته و با اندکی تأمل، می توان ردپای برخی مباحث علوم قرآنی همچون «اسباب نزول»، «مکی و مدنی» و «ناسخ و منسوخ» را در آراء و دیدگاه های روشنفکران و نواندیشان مسلمان مشاهده نمود.

کلیدواژه‌های مرتبط

پدیدآورندگان همکار

تبلیغات

پالایش نتایج جستجو

تعداد نتایج در یک صفحه:

درجه علمی

مجله

سال

حوزه تخصصی

زبان