درخت حوزه‌های تخصصی

مقصدهای شریعت از موضوعات مهمی است که مبانی آن در قرآن و دیگر منابع فقه مطرح شده است؛ نظریه ای که با نفوذ در اجتهاد یکی از عوامل پویایی و اثبات کارآمدی آن به شمار می رود. مقاصد شریعت تقسیم بندی های فراوانی دارد، از جمله: تقسیم به ضروریات، تحسینیات، احتیاجات و نیز تقسیم به حوزه های چهارگانه که شامل مقاصد مربوط به فرد، خانواده، امت و انسان می شود. آنچه در این نوشتار مطرح می شود، مقاصد انسانی شریعت است. اسلام در کنار نگاه ویژه ای که به مؤمنان و مسلمانان دارد، مقاصد انسانی را نیز جدای از دین و مسلک مردم مد نظر قرار داده است. حفظ نفس، حفظ عقل، حفظ آبرو، حفظ نسب، حفظ امنیت، اقامه عدل، نوع دوستی، تحقق جانشینی عام انسان در زمین، محقق کردن صلح جهانی و احترام به شرافت ذاتی انسان، اهداف انسانی هستند که شارع از وضع قوانین مد نظر داشته است.

هر فردی برای اعتقادهای خود دلایلی – هر چند خیلی سست- دارد و بر اساس آنها به امری معتقد می شود. باورهای دینی ازجمله مهم ترین باورها هستند که در رشته های گوناگون علمی به بررسی آنها و پشتوانة معرفتی آنها پرداخته شده است. متکلمان مسلمان – به عنوان مدافعان دین- در ابتدای کتب کلامی خویش با عنوان «احکام النظر» به بررسی بایسته های معرفتی برای اثبات باورهای اعتقادی، از جمله توحید، پرداخته اند. آنها از تعریف، اقسام، شرایط، حکم و ادلة نظر سخن گفته اند که پژوهش جامع دربارة آن بسیار گسترده و مستوفا خواهد بود. این تحقیق، با توجه به مجال ضیق خود، برخی از این محورها را بررسی می کند. متکلمان نظر را واجب می دانند اما اشاعره و عدلیه در این فرایند هم داستان نیستند. اشاعره وجوب نظر را سمعی و عدلیه آن را عقلی می دانند. هر دسته، برای اثبات وجوب نظر، برهان های مستقیم و غیرمستقیمی دارند که در طی مقاله به آنها خواهیم پرداخت.