درخت حوزه‌های تخصصی

این گفت وگو در حاشیه همایش «سبک زندگی اسلامی» که در تاریخ 19 بهمن ماه 1391 در مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی قدس سره برگزار گردیده انجام شده است. سؤالاتی از این دست که به راستی مفهوم سبک زندگی چیست؟ نفش حوزه های علمیه در تدوین و طراحی نقشه راه تحقق سبک زندگی اسلامی چیست؟ وظیفه نهادهای اجتماعی و حکومتی در تحقق سبک زندگی اسلامی در جامعه چیست؟ نقش شورای عالی انقلاب فرهنگی در این زمینه چیست؟ چگونه باید سبک زندگی اسلامی را در جامعه اسلامی نهادینه ساخت؟

با دقت در قصه های قرآنی می توان گفت: بخشی از سرگذشت زندگی بزرگان دینی را چگونگی روابط آنها با خانواده تشکیل می دهد. بنابراین با توجه به اهمیت این موضوع در قرآن و ضروری دانستن تنظیم صحیح روابط خانوادگی در خانواده و اجتماع، در این مقاله به بررسی چهار قصه یوسف(ع)، موسی(ع)، مریم(س) و پیامبر اکرم(ص) پرداخته می شود، تا الگوهایی کامل برای داشتن خانواده ای موفق و ایمانی ارائه گردد. در پژوهش حاضر، با توجه به قصه های ذکر شده، روابط اعضای خانواده در دو بخش درون و برون از خانه و خانواده مورد پژوهش قرار گرفته است. از بررسی آیات پی می بریم اصل ازدواج و شرایط همسر شایسته، پیش از هر چیز دیگر، نقش مهمی در شکل دهی فرهنگ خانواده دارند؛ در قرآن، بیش از آنکه به ارتباط زوجین نسبت به همدیگر در درون خانواده اشاره شود، به ارتباط همسران با افراد گوناگون در اجتماع پرداخته می شود؛ در روابط بین والدین و فرزندان، مواردی چون شناخت جایگاه، شخصیت بخشیدن و توجه به آینده فرزند و احسان فرزند به والدین مورد تأکید قرار گرفته است؛ قرآن، در خصوص روابط افراد در برون از خانه و خانواده، به لزوم حیا و عفت برای زنان و مردان، حفظ اسرار خانواده، پاسداری از عزّت و آبروی خانواده خود و دیگران و فعالیت زنان در اجتماع اشاره دارد. بنابراین جامعه ای سالم و با امنیت، نیازمند سالم بودن فضای خانواده و آرامش آن است.

چکیده: این مقاله به بررسی فلسفه و حدود حجاب در اسلام و آثار تربیتی آن و نیز راهکارهای درونی کردن حجاب می پردازد. این بررسی از نوع توصیفی-تحلیلی است. روش گردآوری اطلاعات کتابخانه ای و روش تجزیه و تحلیل اطلاعات، تحلیل محتوا است. پس از بررسی فلسفة حجاب از دیدگاه قرآن، سنت، عقل و فطرت، دو فلسفة اساسی برای حجاب بدست آمد. نخست، جلوگیری از تحریک مردان در جامعه و دیگری حفظ امنیت زن تا هم از شرّ مزاحمان دور باشد و هم بتواند به راحتی در جامعه رفت آمد کند. حدود حجاب زن در بعد فردی این است که تمام بدن به غیر از وجه وکفین (گردی صورت و دستها تا مچ) را از نامحرم بپوشاند ولی این پوشش در محیط خانواده، نزد محارم لزومی ندارد. با وجود این، زنان در محیط اجتماعی باید از هر گونه جلب نظر بپرهیزند حتی در سخن گفتن و راه رفتن. مهم ترین آثار حجاب در بعد فردی، مصونیت، آرامش و امنیت زن و در بعد خانوادگی، استحکام وثبات خانواده و در بعد اجتماعی، و سلامت اخلاق جامعه است. روشهای درونی کردن حجاب نیز عبارتند از ارتقا و تقویت اینمان به خدا، اطلاع رسانی در زمینه حجاب، بیان فلسفه حجاب وآثار مثبت آن، معرفی الگوهای والای حجاب و ... .

این پژوهش با هدف بررسی الگوهای طراحی برنامه درسی و نقد آنها و طراحی برنامه درسی متعادل با رویکرد فطری و معنوی صورت گرفته است. رویکرد مطالعه کیفی و روش پژوهش، تحلیلی از نوع تحلیل محتوا بوده است .جامعه مورد مطالعه تمام منابعی بود که در این حوزه مطالعاتی وجود داشت که بر اساس نیاز از منابع مرتبط با بحث مورد بررسی به صورت هدفمند استفاده شد. برای تحلیل اطلاعات از رویکرد تحلیل محتوا به صورت تحلیلی و مفهومی استفاده شد. بر اساس مطالعات منابع مختلف در این حوزه مشخص شد که بیشتر متخصصان برنامه ریزی درسی از استفاده از سه منبع به صورت ترکیبی سخن گفته اند؛ ولی در عمل برتری یک منبع بر دیگر منابع دیده می شود، حتی می توان گفت در برنامه ریزی درسی، شاهد حاکمیت مطلق یک منبع اطلاعاتی به بهای حذف منابع دیگر هستیم. برای رفع الگوی تک بعدی برنامه درسی باید از هر سه منبع اطلاعاتی استفاده کرد که این همان الگوی طراحی برنامه درسی متعادل خواهد بود که در قرآن و منابع دینی به اصل تعادل زیاد تأکید شده است. ریشه فلسفی این الگو دین مبین اسلام است که همزمان به رشد همه جانبه شخصیت دانش آموز توجه می کند.

مقاله، پس‌ از اشاره‌ به‌ ارتباط‌ «پلورالیزم‌ و نسبی‌گرایی» و به‌ مسئلة‌ «تساهل‌ و تولرانس»، نمونه‌هائی‌ از احکام‌ اسلام‌ و تعالیم‌ قرآن‌ و سنت‌ را دال‌ بر مدارا و گذشت‌ و سعة‌ صدر اسلامی‌ مثال‌ می‌زند که‌ بدون‌ پذیرش‌ نسبی‌گرائی‌ و شکاکیت‌ و لیبرالیزم، متضمن‌ حد‌ اعلای‌ انسانیت‌ و حقوق‌ بشر می‌باشد از قبیل‌ «اجباری‌ نبودن‌ پذیرش‌ اسلام»، «طرح‌ گفت‌ و گوی‌ منطقی‌ و آرام‌ با ادیان‌ دیگر»، «نفی‌ استثمار و اطاعت‌ بندگان»، «دعوت‌ به‌ مدارا با کافران‌ غیر حربی» و...

هدف اصلی این پژوهش، تبیین مبانی نظری تربیت اخلاقی در حلقه کندوکاو اخلاقی می باشد. با این توضیح که حلقه کندوکاو اخلاقی به مثابه رویکرد خاص برنامه فلسفه برای کودکان در حوزه تربیت اخلاقی چگونه ممکن است موجب رشد اخلاقی کودکان و نوجوانان شود. برای دست یابی به این هدف از روش پژوهش تحلیل محتوا و روش تحلیل و استنتاج منطقی بهره گرفته شد. بنابراین، با نظر به مؤلفه های عقلانیت و خودپیروی، تفکر نقادانه و پیامد آن سازگاری منطقی، تفکر خلاقانه و پیامد آن تخیل اخلاقی، تفکر مراقبتی، ملکه شدن فضائل اخلاقی، موقعیت نگری و غور در مفاهیم اخلاقی بررسی شد که نخست، هر یک از این مؤلفه ها در حلقه کندوکاو اخلاقی چه جایگاهی دارند. دوم، این مفاهیم در حلقه کندوکاو اخلاقی چه معنایی می یابند و چه تفاوت هایی میان مفهوم آن ها در این جا و رویکردهای دیگری که بر این مفاهیم تأکید می کنند وجود دارد. سوم، حلقه کندوکاو اخلاقی چگونه می تواند در عین حال موجب رشد و بهبود مهارت های کودکان در همه این مؤلفه ها شود. نتایج حاصل از این پژوهش حاکی از آن است که حلقه کندوکاو اخلاقی، رویکردی نوین در تربیت اخلاقی است که قابل فروکاستن به هیچ یک از رویکردهای پیشین نیست و مهم ترین ویژگی آن، جامعیت در پوشش دادن همه مؤلفه های مهم در تربیت اخلاقی است.

تعلیم و تربیت اسلامی به عنوان یک رشتهی علمی یا عرصهای مطالعاتی که به بررسی مسائل تعلیم و تربیت از منظری اسلامی میپردازد، در کانون توجّه اندیشمندان مسلمانِ در چند دههی اخیر بوده است. این مقاله میکوشد با تبیین دیدگاههای یکی از اندیشمندانِ ایرانی صاحبنظر دربارهی هویت و روششناسی این دانشِ انسانی-اسلامی، به تحلیل و نقد رویکرد پیشنهادی ایشان به روششناسی تربیت اسلامی (از هر دو زاویهی معرفتشناختی- علمشناختی و دینی) بپردازد. نقدها عمدتاً مبتنی بر تحلیل منطقی و بررسی انسجام درون ی دیدگاههای ایشان بوده و حتّی الامکان از نقدهای بیرونی و مبنایی احتراز گردیده است. مقاله (پس از مقدمه) در چهار بخش کلّی سامان یافته است: بخش نخست به مرور مهمترین مبانی روششناختی این رویکرد اختصاص یافته و بخشهای دوم و سوم نیز، به بررسی چیستی دانش تربیت اسلامی و روشهای پژوهش در آن بر اساس این رویکرد، اختصاد دارد. در پایان نیز، برخی ملاحظات و تأملات دربارهی دیدگاههای ایشان طرح شدهاند.