درخت حوزه‌های تخصصی

آتش و مانور همواره از مهم ترین عناصر توان رزمی بوده و نقش تعیین کننده ای در استراتژی هدایت نبرد داشته اند. در گذشته های بسیار دور، عنصر آتش را تفنگ های فتیله ای و سپس تفنگ های چخماقی وعنصر مانور را یگان های پیاده و سوار اسبی تشکیل می دادند. درقرن نوزدهم  عملیات با آتش مسلسل ها و توپخانه سبک پشتیبانی می گردید اما همچنان تاکتیک تغییر چندانی ننموده بود. در نیمه اول قرن بیستم اختراع تانک منجر به ابداع تاکتیک پدافند متحرک با پشتیبانی آتش انبوه گردید که تا مدت ها، مفاهیم تاکتیکی آفند و پدافند در ارتش ها از آن نشأت می گرفت. در واپسین سال های قرن بیستم پیشرفت های شگرفی در زمینه سلاح های کالیبر کوچک، مهمات و سلاح های هوشمند، موشک های سطح به سطح، سیستم موقعیت یاب جهانی، تصاویر ماهواره ای، فناوری هلیکوپتر و هواپیماهای جنگی نظیر استیلث پدید آمد که بالقوه مانور را موخر بر آتش نمود. جنگ کوزوو، جنگ اول خلیج فارس، عملیات تجاوز امریکا به افغانستان و عراق نمونه های اخیری هستند که در آن ها عنصر آتش عملیات نیروهای مانوری را تسهیل و عنصر مانور را به یک جابجایی ساده نیروها برای اشغال اهداف از پیش خنثی شده تبدیل نموده است.  فضای جنگ آینده بی شک بسیار مرگ بار، غیرخطی، سیال و غیرایستا خواهد بود. به دلیل مرگباری بیش از اندازه سلاح های پشتیبانی آتش، یگان ها برای حفظ موجودیت خود نیازمند تفرقه شدیدتر و تحرک بیشتر می باشند. موقعیت های پیروزی در چنین محیطی سریع الزوال بوده و به دست آوردن و حفظ کنترل میدان نبرد بسیار مشکل خواهد بود. ایجاد و توسعه شرایط مطلوب تنها از طریق افزایش تحرک و قدرت آتش یگان هایی با اندازه کوچک تر و تجهیزات پیشرفته تر (حتی در شرایط دشوار و نامطلوب) امکان پذیر خواهد بود. آتش و مانور دو روی یک سکه هستند لذا در عمل هیچ مانوری بدون پشتیبانی آتش امکان پذیر نبوده و هیچ آتشی بدون توسعه وضعیت از طریق گسترش مناسب نیروها (مانور) موثر نخواهد بود. انقلاب در فناوری نظامی به طور مسلم بر وضعیت ارتش ها در خاورمیانه تاثیر گذارده است لذا جمهوری اسلامی ایران نیز به عنوان کشور و ارتش برتر در منطقه می بایست با تکیه بر توانمندی های ملی خود در راه برخورداری از فناوری های نوین قدم های اساسی برداشته و نسبت به نهادینه نمودن توانمندی های حاصله در سال های اخیر در کشور بخصوص در زمینه موشک ها و سلاح های پشتیبانی آتش همت بگمارد.

در پی مقاله جنگ نامتقارن از نگاهی دیگر در فصلنامه علوم و فنون نظامی سوالاتی مطرح شد که لازم است راجع به بعضی از آنها در قالب این مقاله پرداخته شود. در مقاله فوق اشاره شد که اصطلاح جنگ نامتقارن اصطلاحی است که زائیده تفکرات  نیروهای اطلاعاتی و به منظور جنگ روانی و اتلاف نیروهای فکری است و لذا این جنگ صرفاً یک جعل اصطلاح است و در مجموعه کتب و یا مقالاتی که در این رابطه نوشته شده به مطالب جدیدی برخورد نمی شود.عدم درک صحیح از نوع و چگونگی عملکرد آمریکا در عراق این سوء تفاهم را به وجود آورده که عملیات نظامی صورت گرفته در عراق به گونه ای بوده که شکل جنگ جدیدی از آن استنباط می شود که باید آنرا جنگ نامتقارن نامید.اگر شکل عملکرد آمریکا در عراق تجزیه و تحلیل شود این مغلطه عملیاتی مرتفع می گردد.این سوال مهمی است که باید جواب آنرا یافت. آیا آمریکا در عراق عملیات نظامی به معنای درگیری یگان با یگان انجام داد؟ آیا گسترش نیروهای طرفین در این جنگ شکل گرفت و اصول حاکم بر جنگها در این عملیات جاری شد؟  اگر گسترش نیروهای عراقی روبروی واحدهای عملیاتی آمریکا صورت گرفت این ترکیب و گسترش نیرو و تغییرات مداوم که در اثر فشارهای نیروهای مقابل صورت گرفته بطور روزانه چگونه بود ؟ آمریکا کدام یک از تاکتیک های رخنه ای، احاطه ای و ... را بکار برد و حاصل این تاکتیک چه میزان کشته و یا اسیر عراقی بود ؟ اگر بتوانیم به سوالات فوق جواب دهیم بدان معناست که عملیات صورت گرفته مشابه و مطابق تاکتیکهایی است که در دانشکده های فرماندهی و ستاد ارتشهای جهان تدریس می شود و عنوان جنگ نامتقارن یک اصطلاح جعلی است و اگر نتوان پاسخ آنرا یافت، سوال دیگری مطرح است و آن اینکه آیا اشغال نظامی در پی عملیات رزمی انجام شد و یا اساساً بدون اینکه عملیات رزمی صورت گیرد اشغال انجام شده است ؟ آنچه در اخبار و وسایل ارتباط جمعی مشاهده شد یک سناریوی عملیات رزمی بود. نه یک عملیات رزمی به معنای واقعی آن. آنچه این احتمال را قوت می بخشد عدم انجام مقابله در نقاط حساس نظامی و عدم مقاومت در اشغال بغداد بود که کاملا و بطور زنده از شبکه های تلویزیونی جهان پخش شد.

از دیر باز بشر در آرزوی تولید سلاحی بود تا بتواند او را هر چه سریعتر به مقصود که همانا نابودی دشمن است برساند . اختراع بسیاری از سلاحها او را تا حدود زیادی به این مهم رسابید ولی با اختراع سلاحهای اتمی ، مشکل دیگر یعنی کشتار بی حد و حساب موجودات زنده از طریق استفاده از این نوع سلاحها  بود که روح اکثر انسانها را آزرده می نمود.  سلاحهای هسته ای از قدرت تخریب بالایی برخوردارند،دیدگاه کلی در مورد انفجار هسته ای بصورت یک توده قارچی شکل و انفجار در سطح زمین است،چنین انفجاری اثرات مهلک و کشنده مختلفی همانند موج انفجار،گرما و تشعشعات را دارد که دامنه گسترش آنها به شدت انفجار بستگی دارد.اما اثرات انفجار هسته ای به این موارد محدود نمی شود بلکه پالس الکترومغناطیسی(EMP) از جمله عوامل و آثار مخرب دیگر این نوع انفجار است این نوع بمبها بسیار گران قیمت بوده و تولید و نگهداری آنها با مشکلات عدیدهای روبرو می باشد ولی اخیرا بشر به نوع دیگری از سلاح دست پیدا کرده که در مقایسه با بمبهای اتمی ارزانتر و نگهداری آنها بسیار آسانتر است . این سلاح در اصطلاح بمب گرافیتی نامیده می شود و هیچ یک از آثار مخرب و مهلک بمبهای اتمی را نداشته ولی کاملا قادر به از کار انداختن ماشین جنگی دشمن می باشد.

در راستای مدل سازی صحنه نبرد، لانچستر یکی از افراد موفقی است که توانست با ارائه معادلات ریاضی و اثبات قانون 3 بر 1، برای مدتهای طولانی فکر طراحان عملیات و استراتژیستهای نظامی را به خود مشغول کند. این مقاله پس از ارزیابی معادلات خطی و مربع لانچستر نشان خواهد داد که این معادلات در زمینه هایی چون: 1- نادیده گرفتن عقب نشینی و حرکات به عقب 2- مبادله زمین و زمان 3- بازدهی نزولی 4- بی توجهی به پشتیبانی هوایی نیروها ناقص بوده و نیازمند حک و اصلاح می باشند. اما از آنجا که بحث در باره این معادلات مستلزم آشنایی مقدماتی خوانندگان محترم با آنها می باشد، لذا ابتدا این معادلات به طور مختصر تشریح شده و سپس نقائصی که به نظر می رسد بر این معادلات وارد می باشند، توضیح داده شده است. یادآوری این نکته ضروری است که این مقاله در صدد ردّ قطعی معادلات لانچستر نبوده و نویسنده معتقد است معادلات مذکور با اعمال برخی اصلاحات، هنوز هم می توانند برای مدل سازی صحنه عملیات مورد استفاده قرار گیرند.

از دیر باز بشر در آرزوی تولید سلاحی بود تا بتواند او را هر چه سریعتر به مقصود که همانا نابودی دشمن است برساند . اختراع بسیاری از سلاحها او را تا حدود زیادی به این مهم رسابید ولی با اختراع سلاحهای اتمی ، مشکل دیگر یعنی کشتار بی حد و حساب موجودات زنده از طریق استفاده از این نوع سلاحها  بود که روح اکثر انسانها را آزرده می نمود.  سلاحهای هسته ای از قدرت تخریب بالایی برخوردارند،دیدگاه کلی در مورد انفجار هسته ای بصورت یک توده قارچی شکل و انفجار در سطح زمین است،چنین انفجاری اثرات مهلک و کشنده مختلفی همانند موج انفجار،گرما و تشعشعات را دارد که دامنه گسترش آنها به شدت انفجار بستگی دارد.اما اثرات انفجار هسته ای به این موارد محدود نمی شود بلکه پالس الکترومغناطیسی(EMP) از جمله عوامل و آثار مخرب دیگر این نوع انفجار است این نوع بمبها بسیار گران قیمت بوده و تولید و نگهداری آنها با مشکلات عدیدهای روبرو می باشد ولی اخیرا بشر به نوع دیگری از سلاح دست پیدا کرده که در مقایسه با بمبهای اتمی ارزانتر و نگهداری آنها بسیار آسانتر است . این سلاح در اصطلاح بمب گرافیتی نامیده می شود و هیچ یک از آثار مخرب و مهلک بمبهای اتمی را نداشته ولی کاملا قادر به از کار انداختن ماشین جنگی دشمن می باشد.

از دیر باز بشر در آرزوی تولید سلاحی بود تا بتواند او را هر چه سریعتر به مقصود که همانا نابودی دشمن است برساند . اختراع بسیاری از سلاحها او را تا حدود زیادی به این مهم رسابید ولی با اختراع سلاحهای اتمی ، مشکل دیگر یعنی کشتار بی حد و حساب موجودات زنده از طریق استفاده از این نوع سلاحها  بود که روح اکثر انسانها را آزرده می نمود.  سلاحهای هسته ای از قدرت تخریب بالایی برخوردارند،دیدگاه کلی در مورد انفجار هسته ای بصورت یک توده قارچی شکل و انفجار در سطح زمین است،چنین انفجاری اثرات مهلک و کشنده مختلفی همانند موج انفجار،گرما و تشعشعات را دارد که دامنه گسترش آنها به شدت انفجار بستگی دارد.اما اثرات انفجار هسته ای به این موارد محدود نمی شود بلکه پالس الکترومغناطیسی(EMP) از جمله عوامل و آثار مخرب دیگر این نوع انفجار است این نوع بمبها بسیار گران قیمت بوده و تولید و نگهداری آنها با مشکلات عدیدهای روبرو می باشد ولی اخیرا بشر به نوع دیگری از سلاح دست پیدا کرده که در مقایسه با بمبهای اتمی ارزانتر و نگهداری آنها بسیار آسانتر است . این سلاح در اصطلاح بمب گرافیتی نامیده می شود و هیچ یک از آثار مخرب و مهلک بمبهای اتمی را نداشته ولی کاملا قادر به از کار انداختن ماشین جنگی دشمن می باشد.

 موشک بالستیک به سببب ویژگیهای خواصی که در طراحی آنها لحاظ باعث ایجاد توانمندی قابل ملاحظه ای در قدرت نظامی کشورهای دارنده این موشکها گردیده و به عنوان فاکتوری مهم در معادلات قدرت نظامی مطرح میباشد. تشریح سیستم هدایت مسیر پرواز، نوع سر جنگی و برد این موشکها به علاوه انواع مختلف سکوهای پرتاپ ثابت و متحرک این موشکها در این مقاله شناخت مناسبی به خوانندگان و علاقمندان به موشکهای بالستیک ارائه میدهد.

  جهانی شدن پدیده نوظهوری نیست بلکه فرایندی است که همگام با افزایش آگاهی انسان نسبت به خود و محیط طبیعی و اجتماعی، از آغاز تاریخ وجود داشته است. از جنگ جهانی دوم به بعد با رشد تجارت جهانی، افزایش تحرک سرمایه در سطح بین المللی، مهاجرت نیروی کار و ک اهش موانع تجاری براساس قراردادهای بین المللی، شکل دیگر و سرعت بیشتر پیدا کرد. در سالهای اخیر هم با سرعت فزاینده دانش و فناوری و فروپاشی ابرقدرت شرق و پایان دوران جنگ سرد، شتاب بی سابقه ای گرفته است.  رشد تجارت جهانی در سالهای 1950 تا 1994 و فزونی چشمگیر آن بر رشد تولید جهانی، واحدهای تولیدی کشورها را به بخشی از شبکه جهانی تولید وتجارت تبدیل کرده است. در چنین اقتصادی نظام سرمایه داری برای تضمین فروش مازاد تولید خود به بازاری نیازمند است که پی وسته درحال گسترش باشد و درنهایت گستره ای به وسعت تمام گیتی پیدا کند. دراین جریان، کشورهای توسعه یافته از برتری فناوری و از نفوذ خود در سازمانهای مالی بین المللی و شرکتهای عظیم فراملیتی سودجسته و شیوه تولید، مناسبات تولیدی، چگونگی بهره برداری از امکانات و منابع در کشورهای جهان سوم را به سود خود سازمان دهی و جریان امور را به بستر منافع و مطامع خود هدایت می کنند. در این مقاله، بخشی از این ترفندها و بازیگریها موردبررسی قرار گرفته است.

      انسان بعنوان کاملترین پدیده الهی، تابع ارزشها و باورهایی است که شیوه های رفتاری صحیح و منطقی و برخوردهای اصولی می تواند تأثیر بسزائی در ایجاد روحیه و ارتقاء آن داشته باشد . چنانچه مدیران، مسئولین و فرماندهانی که با نیروی انسانی سرو کار دارند رفتار صحیح و اصولی را در محیط کار بکار گیرد، بطور یقین، روحیه و انگیزه زیر مجموعه را تحت تأثیر قرار داده و کارائی و اثر بخشی و در نهایت بهره وری سازمانی را بنحو چشمگیری بالا می برد .بنابراین شیوه های رفتاری مناسب، بکارگیری مدیریت اقتضائی، توجه به شخصیت کارکنان و صدها نوع رفتار دیگر می تواند بعنوان مهمترین عوامل تأثیرگذار در روحیه مورد بررسی قرار گیرد .

تصمیم گیری یکی از مهمترین مشخصه های انسانی است و هر فرد در طول شبانه روز تصمیم های فراوانی اتخاذ می کند. برخی از این تصمیم ها اهمیت چندانی نداشته و برخی دیگر از اهمیت بالایی برخوردار هستند/ هر چه مسئولیت و اختیارات انسان بیشتر باشد تصمیم گیری اهمیت بیشتری خواهد داشت و از آنجا که اتخاذ تصمیم صحیح و به موقع می تواند تاثیر بسزائی در زندگی شخصی و اجتماعی انسانها داشته باشد ضرورت وجود یک تکنیک قوی که بتواند انسان را در این زمینه یاری کند کاملاً محسوس می باشد. یکی از کارآمدترین این تکنیک ها فرایند تحلیل سلسله مراتبی (AHP) است که برای اولین بار توسط توماس ال ساعتی در سال 1980مطرح شد، این تکنیک بر اساس مقایسه های زوجی بنا نهاده شده و امکان بررسی سناریوهای مختلف را به مدیران می دهد. فرآیند تحلیل سلسله مراتبی به علت ماهیت ساده و در عین حال جامعی که دارد مورد استقبال مدیران و کاربران مختلف واقع شده است.

جمهوری اسلامی ایران با تمدنی کهن از پیشگامان حرکتهای بزرگ بشری در پهنه آبهای جهان بوده است و بر سر شاهراه های دریایی مهمی چون جاده ابریشم قرار داشته و آنها را کنترل می نموده است. لیکن در طول تاریخ مشاهده می نماییم که اهداف شوم استعمارگران و چپاول گران ایجاب می نمود که ما را از دریا و هر آنچه در آن است بدور داشته و بیگانه سازند و چنین القاء نمایند که ایرانیان ذاتا یک ملت دریایی نبوده و برای کار سخت دریا آفریده نشده است. در حالیکه ایران به لحاظ ویژگیهای یک کشور دریایی که عبارتند از موقعیت جغرافیایی، مشخصات فیزیکی، وسعت دریای سرزمینی، جمعیت، ویژگیهای مردم و ویژگی دولت و حکومت، همواره یک کشور دریایی و یک ملت دریایی بوده است و خواهد بود و برای پدافند ازمنافع دریایی خود نیازمند قدرت دریایی است که برای نیل به چنین هدفی وجود یک نیروی دریایی قدرتمند ضروری و حیاتی می باشد.

اخیراً نهاجا پروژه ای را به نام پروژه بیدار اجراء نموده که تعدادی از انواع هواپیماهای ترابری و جنگنده های خود را به دستگاه گیرنده GPS مجهز کرده است. بر اساس پرسشنامه های مقدماتی که استعلام گردیده، گیرنده های GPS که برروی اکثر هواپیماهای ترابری نهاجا نصب شده بازدهی نسبتاً مطلوبی داشته و لیکن  علیرغم اینکه تعداد قابل توجهی گیرنده GPS با هزینه های هنگفتی خریداری و درون کابین برخی از جنگنده های F-4 نهاجا نصب گردید به نظر میرسد آنگونه که انتظار می رفت به کار گیری فناوری این نوع از گیرنده های GPS در افزایش توان عملیاتی این هواپیما مؤثر واقع نگردیده و پس از مدتی تعدادی از این گیرنده های گرانقیمت از رده خارج و غیر عملیاتی شدند و حتی در برخی از پایگاه های نهاجا اقدام به جمع آوری و جداسازی آنها از هواپیماها گردید که به معاونت جهاد خودکفائی نیرو عودت داده شدند.  این مشکل، پژوهشگر را که سال ها سابقه پرواز با جنگنده های F-4 و ساعت های مدید کار عملی با انواع گیرنده های GPS را دارد، بر آن داشت که به دنبال عوامل تأثیر گذار در کاهش بازدهی این سامانه ها پژوهشی انجام داده، پاسخی منطقی یافته و راه کار عملی به مسئولین امر پیشنهاد نماید.  در حال حاضر جنگنده های F-4 نهاجا به عنوان یک هواپیمای چند مأموریته و با قابلیت های بالای آفندی و پدافندی، ستون فقرات نیروی هوایی محسوب میشود، لذا بدیهی است هرگونه افزایشی در کارآیی این جنگنده به منزله افزایش کارآیی نهاجا خواهد بود.

ما در حال ورود به مقطعی از مدیریت هستیم که نیروی محرکه آن فناوری، انرژی آن اطلاعات و هدایت کننده آن دانش و آگاهی است و دراین راستا مدیریت خاصی لازم است که این زنجیره را رهبری نماید که از آن بعنوان مدیریت اطلاعات نام برده شده می شود – در این مقاله پیرامون  این   مدیریت  به   بحث پرداخته شده است.

سازگاری پرسنل در محیط خدمتی برای نیروهای مسلح و خانواده های آنها از اهمیت بسزائی برخوردار بوده و سبب می شود که آمار جرائم و تخلفات به حداقل برسد. کاهش جرائم و تخلفات در نیروهای مسلح فرصت بیشتری را برای آموزش و افزایش توان رزمی فراهم می سازد.      این مقاله با نگاهی به مشکلات و ویژگی های فردی و همچنین امکانات سازمان، راه کارهایی برای تقویت سازگاری آنها با محیط ارائه می دهد.

با ورود به قرن بیست و یکم ، دولت ، ملت ، یا نظامهای ملی با وجود به چالش کشیده شدن نقش امنیت ملی  در نظام بین المللی ، هنوز هم مهمترین بازیگران این عرصه هستند و رویدادهای مهم جهان را نظام های ملی رقم می زند و به رغم ایجاد و گسترش نهادها و سازمانهای غیر دولتی در سطح ملی ، منطقه ای و خصوصاً بین المللی و تقویت نفوذ و قدرت آنان ، هنوز میان قدرت و نفوذ چنین سازمانهایی ، با وجود قدرت و نفوذ دولت ، فاصله قابل توجهی وجود دارد .[1] اگرچه در حال حاضر ، با توجه به انقلاب اطلاعاتی و ارتباطی ، آشنایی با پدیده ها و مسائل مختلف از جمله مسائل مرتبط با امنیت (ملّی و بین المللی) نسبت به گذشته آسانتر شده است ؛ اما شناخت دقیق که مستلزم تصمیم گیری صحیح و بموقع بوده و ضرورت اجتناب ناپذیر دولت ها و کشورها در جهان کنونی است ، مشکل تر و پیچیده تر شده است . در این خصوص شناخت دولتها و کشورها و آشنایی مستمر با اهداف ، سیاستها و برنامه های آنان به همراه توانمندی ها و آسیب پذیری هایشان ، از ابزار ضروری تصمیم گیری و تبیین برنامه های آتی هر کشور نسبت به دیگر کشورها یا مناطق مختلف جهان است .

در مدارک آموزشی ارتشهای دنیا از جمله نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران، عملیات روانی به دو گروه شامل: 1-  فعالیتهای روانی 2-  جنگهای روانی / تقسیم شده است، در این تقسیم بندی، فعالیتهای روانی به اقداماتی اطلاق گردیده که در جهت تأثیر مثبت روی افکار، باورها، عقاید و دیدگاههای نیروهای خودی طرح ریزی و اجرا شده و جنگ روانی اقداماتی را شامل می شود که جهت تأثیرگذاری منفی بر روی مؤلفه های مورد باور نیروهای دشمن، به مورد اجرا گذارده می شود، لیکن برای خنثی سازی و مقابله با جنگ روانی دشمن هیچگونه برنامه ریزی ای پیش بینی و اجراء نمی شد، گرچه برای مقابله با تبلیغات دشمن، عملیات ضد تبلیغات، تعریف شده است، لیکن ضد تبلیغات به تنهایی قادر به مقابله با تمام ابعاد جنگهای روانی مهاجم نبوده و لذا ایجاد شاخه جدیدی به عنوان « عملیات ضد جنگ روانی » که قادر به مراقبت، ممانعت و در نهایت مقابله با جنگ روانی دشمن باشد، ضروری است.

تدوین یک استراتژی نظامی ، منطقی و واقع نگر از حساسترین طرح های راهبردی یک کشور به حساب می آید و مهمترین نقش آن ایجاد و برقراری رابطه موثر بین سه موضوع مشخص ماهیت ، اهداف و هدایت جنگ در تدوین رهیافت و راهکار ، قبل از وقوع جنگ برای پیشبرد سیاست خارجی و همینطور سیاست دفاعی مقابله با تهدیدات احتمالی ،  در جهت اهداف و منافع ملی می باشد . نقطه شروع هر برنامه و طرح استراتژیک منبعث از یک سیاست ملی است .سیاستی که بوسیله قانون اساسی و حتی رهبران ، روسا و فرماندهان کشورها  خط مشی کلی آنها ترسیم می گردد که خود بی تاثیر از آرمان های ملی یک ملت نیست،  به تبع آن تدوین استراتژی نظامی نیز باید تابعی از سیاست ، منافع و آرمان های ملی  باشد . که از این سه عامل ،  دو عامل سیاست و منافع ملی  به شدت وابسته به تحولات و دگرگونی های منطقه ای و جهانی می باشد .درک این تحولات و همگامی و همسویی با آنها کلید پایه گذاری موفق در تدوین یک استراتژی دفاعی  و نظامی به شمار می رود .