درخت حوزه‌های تخصصی

تاریخ اسلام و سیره

حوزه‌های تخصصی
ادبیات اقتصاد تاریخ تربیت بدنی جغرافیا حقوق روانشناسی زبان شناسی علم اطلاعات و دانش‌شناسی علوم اجتماعی علوم اسلامی علوم انسانی علوم تربیتی علوم سیاسی فلسفه و منطق مدیریت مطالعات زنان هنر و معماری
اخلاق و تعلیم و تربیت اسلامی ادبیات عرب تاریخ اسلام و سیره تصوف و عرفان اسلامی تفسیر و علوم قرآن حدیث و علوم حدیث علوم غریبه فقه و اصول گروه های ویژه منطق، فلسفه و کلام اسلامی
تاریخ و سیره شناسی کلیات
ترتیب بر اساس: جدیدترینپربازدیدترین
فیلترهای جستجو: فیلتری انتخاب نشده است.
نمایش ۲۱ تا ۴۰ مورد از کل ۷٬۷۶۶ مورد.
۲۱.

زمینه های گسترش تشیع در شهر قزوین با تأکید بر مهاجرت خاندان های شیعه

نویسنده:
منبع: جستارهای تاریخ اسلام سال ۴ پاییز و زمستان ۱۴۰۳ شماره ۸ 9-25

کلیدواژه‌ها: گسترش تشیع مهاجرت خاندان های شیعی تشیع در قزوین فعالیت های اجتماعی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۰۵ تعداد دانلود : ۹۳
گسترش اندیشه های مذهبی در مناطق، به عوامل گوناگونی بستگی دارد. قزوین به عنوان یکی از سرزمین های اسلامی همواره از اهمیت ویژه ای برخوردار بوده و یکی از مهم ترین عوامل گسترش تشیع در این شهر، مهاجرت خاندان های شیعی به این خطه است. سؤال پژوهش حاضر این است که مهاجرت خاندان های شیعی به قزوین، چگونه موجب گسترش تشیع در این منطقه شده است؟ برای پاسخ گویی به این سؤال تلاش شد تا ضمن مراجعه به منابع و جمع آوری داده ها، این موضوع را تحلیل و بررسی کنیم. ازاین رو با معرفی خاندان های شیعی و نحوه مهاجرت و فعالیت اجتماعی افراد این خاندان ها، به میزان اثرگذاری آنان پرداخته شده است؛ افرادی که مناصب مهمی در شهر داشته اند و اغلب در شکل گیری مباحث فرهنگی و اجتماعی مؤثر بوده اند.
۲۲.

واکاوی و تحلیل مصداقی فتنه ناظر به وضعیت اجتماعی از دیدگاه امیرالمومنین علی(ع)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات تاریخ اسلام سال ۱۶ بهار ۱۴۰۳ شماره ۶۰ 109 - 131

کلیدواژه‌ها: فتنه نهج البلاغه سقیفه عثمان بنی امیه عباسیان

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۰۰ تعداد دانلود : ۲۳۷
به دلیل پیشگویی و هشدارهای نقل شده از رسول خدا(ص)، برخی از صحابه در مصداق یابی روایات مربوط به «فتن» کوشش کردند. پرسش اینجاست که علی بن أبی طالب(ع) چگونه آن فتنه های هشدار داده شده را به جامعه معرفی و مصداق نمایی کرد؟ نگارندگان این نوشتار با رویکرد توصیفی-تحلیلی نشان داده اند که علی بن أبی طالب(ع) افزون بر بیان ماهیت و چیستی فتنه، به معرفی مصداق های دقیق و تشریح آن پرداخته است. او علاوه بر ماجرای سقیفه، به فتنه کشته شدن عثمان و پیامدهای این «فتنه کبری» نیز پرداخت. همچنین جنگ جمل را «داهیه کبری» (مصیبت بزرگ) و یکی از مصادیق فتنه «دهیماء» دانسته است. علی(ع) روی کار آمدن بنی امیه را نیز مصداق فتنه «عمیاء مظلمه» (فتنه کور و تاریکی آور) دانسته و از آن به عنوان ترسناک ترین فتنه یاد کرده است. او در خطبه ای دیگر پیامدهای فرمانروایی عباسیان در بلندمدت و نتایج دیگر فتنه ها را برشمرده است.
۲۳.

واکاوی مشارکت زن مسلمان در نهادهای سیاسی (دولتی) در جهان اسلام با توجه به مواضع محمد غزالی مصری و یوسف قرضاوی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات تاریخ اسلام سال ۱۶ زمستان ۱۴۰۳ شماره ۶۳ ۱۱۷-۹۵

کلیدواژه‌ها: محمد غزالی مصری یوسف قرضاوی زن مسلمان نهادهای سیاسی جهان اسلام

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۲ تعداد دانلود : ۶۳
جهان اسلام در دویست سال اخیر به نحو گسترده ای به مطالعات زنان پرداخته است. پژوهش حاضر به منظور شناخت این سیر مطالعات و تحولات پیش رویِ آن، به بررسی بیانات و مواضع دو اندیشمند مصری درباره مسئله مشارکت زن مسلمان در نهادهای سیاسی (دولتی) پرداخته است. محمد غزالی مصری، اندیشمند و فقیه اهل سنت و یکی از داعیه داران جریان اخوان المسلمین است که در برخی آثار خود به وضعیت زنان و حضور آنان در عرصه سیاست اشاره کرده است. یوسف قرضاوی، اندیشمند اهل تسنن نیز به مسئله زن و حضور او در عرصه سیاست اهمیت می داد. این پژوهش با رویکرد توصیفی- تحلیلی و روش مقایسه ای کوشیده به این پرسش پاسخ دهد که مشارکت زن مسلمان در نهادهای سیاسی باتوجه به مواضع غزالی و قرضاوی چگونه بوده است؟ تفکرات این دو اندیشمندِ جهان اسلام، علی رغم حداقل تفاوت ها، نشان دهنده شباهت های ادراکی آنان از اسلام است؛ چنان که هر دو مشارکت زن مسلمان در نهادهای سیاسی را باتوجه به آموزه های اسلام تأیید می کردند.
۲۴.

ویژگی های شناختی و رفتاری جعفربن ابی طالب(ع) در مجلس نجاشی در چشم انداز متون تاریخی

نویسنده:
منبع: جستارهای تاریخ اسلام سال ۴ پاییز و زمستان ۱۴۰۳ شماره ۸ 79-99

کلیدواژه‌ها: جعفر ابن ابیطالب هجرت به حبشه نجاشی ویژگی های شناختی ویژگی های رفتاری

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۱۴ تعداد دانلود : ۹۹
مهاجرت دوم مسلمانان به حبشه، ازجمله وقایع مهم در تاریخ صدر اسلام به شمار می رود. بنا به توصیه پیامبر(ص)، سرپرستی مهاجران در این عرصه مهم فرهنگی و سیاسی، بر عهده جعفربن ابی طالب(ع) بوده است. بر اساس مستندات معتبر تاریخی، صفات والای شناختی و رفتاری نیک این صحابه نبوی، در دستیابی مسلمانان به دستاوردها ی مهم و بنیادی، نقشی کلیدی داشته است. بدین جهت، پژوهش پیش رو با رجوع به منابع تاریخی و با روش توصیفی- تحلیلی در پی پاسخ به این پرسش است: در چشم انداز متون تاریخی، مهم ترین ویژگی های شناختی و رفتاری بروزیافته از جعفربن ابی طالب(ع) در مجلس نجاشی چیست؟ برایند تحقیق حاضر این است که اموری همچون: زمان شناسی و درک موقعیت، دین شناسی و دشمن شناسی، برخورداری از صبوری، بردباری و شجاعت، و بهره گیری از توان خطابه و سخنوری، از مهم ترین ویژگی های شناختی و رفتاری بروزیافته از جناب جعفربن ابی طالب(ع) در مجلس نجاشی محسوب می شوند.   
۲۵.

واکاوی استعراض در اندیشه و عمل ازارقه(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام سال ۲۵ زمستان ۱۴۰۳ شماره ۴ (پیاپی ۱۰۰) 37 - 68

کلیدواژه‌ها: خوارج ازارقه نافع بن ازرق استعراض امویان

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۸ تعداد دانلود : ۶۳
      تاریخ اسلام در همان قرن اوّل، با طرح مباحث فکری و کلامی مواجه شد. حاصل این امر، ظهور فرقه هایی مانند ازارقه است. ازارقه، به عنوان یکی از گروه های خوارج، به دلیل فراوانی پیروان، گستره فعالیت ها و تفاوت اندیشه ها، از اهمیت ویژه ای برخوردارند. این پژوهش، درصدد است از طریق گردآوری مطالب از نوع کتابخانه ای و با روش وصفی تحلیلی و با تکیه بر منابع دست اوّل، به این پرسش پاسخ دهد که: بنیادهای استعراض (به مفهوم کشتن افراد بدون بررسی کافی) در اندیشه ازارقه، بر چه استدلال هایی استوار بود و در عرصه عمل چگونه تجلی یافت؟ با بررسی های صورت گرفته در این پژوهش، مشخص گردید با تدوین و تبلیغ احکام استعراض از سوی نافع بن ازرق (م.65ق)، از فقیهان و بزرگان خوارج، عده ای از پیروان او با افراطی خواندن این احکام، راه خود را جدا کردند؛ ولی ازارقه بر پایه این حکم، دست به کشتارهای وسیع و غارت های متمادی شهرهای مختلف زدند و همین امر، موجب مقابله مهلب بن ابی صفره، فرمانده منتخب امویان با آنها شد.
۲۶.

عدالت در توزیع بیت المال در دوره عباسی با تأکید بر آرای خواجه نصیرالدین طوسی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تاریخ اسلام سال ۱۴ بهار ۱۴۰۳ شماره ۵۳ ۷۶-۵۳

کلیدواژه‌ها: اخلاق ناصری بیت المال خواجه نصیرالدین طوسی عباسیان عدالت

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۳ تعداد دانلود : ۶۲
بیت المال از مهمترین نهادهای اسلامی است که از سوی حاکم برای انجام وظایف حکومتی و مصالح عامه مسلمانان، هزینه و یا میان ایشان تقسیم می شد. توزیع آن توسط خلفا مطابق با مباحث فقهی اسلامی به روش های گوناگون برای مخارج سپاهیان، کارکنان دولت، کارهای عمومی و عمرانی انجام می شد. این پژوهش با هدف تبیین عدالت از نظر خواجه نصیرالدین طوسی و مقایسه آن با چگونگی توزیع بیت المال در دوره عباسی انجام شده است. از نظریات خواجه درباره عدالت 3 مؤلفه: 1- تفاوت استعدادهای طبقات چهارگانه 2- منصب افراد، متناسب با استعداد و استحقاق و 3- سهم خیرات مساوی و متناسب با اهلیت و استحقاق استخراج شد. پرسش اصلی مقاله این است که آیا باتوجه به مؤلفه های خواجه در تبیین عدالت، توزیع بیت المال در دوره عباسیان عادلانه بود؟ یافته های پژوش نشان می دهد که طبقات چهارگانه خواجه منطبق بر طبقات اجتماعی دوره عباسیان است. در آن زمان هر فردی براساس استعداد و مهارتش در رده، صنف و طبقه خود قرار می گرفت. در آن دوره بر اساس نزدیکی فرد به خلافت، گرفتن رشوه، معرفی و توصیه، به افراد منصب و مقام می دادند. اگرچه این نوع اعطا عمومیت نداشت و گاه نیز افراد لایق و مستحق در جایگاه درست قرار می گرفتند. منافع عمومی به صورت پرداخت مخارج عمرانی و فرهنگی و ایجاد بسترهای بهداشتی و اقتصادی از بیت المال هزینه می شد تا همه طبقات از آن منتفع می شدند. دو طبقه اهل قلم و اهل شمشیر علاوه بر دریافت مواجب و مقرری از بیت المال، گاه عطایای بسیاری دریافت می کردند که این عطایا هرگز شامل طبقات دیگر نمی شد. بنابراین، بر اساس مؤلفه های نظر خواجه، توزیع بیت المال در دوره عباسیان عادلانه نبود.
۲۷.

استناد به حدیث غدیر در رویارویی «وافدات» با معاویه

نویسنده:
منبع: جستارهای تاریخ اسلام سال ۴ بهار و تابستان ۱۴۰۳ شماره ۷ 65-81

کلیدواژه‌ها: غدیر حدیث غدیر وافدات زنان فصیح عرب کتاب أخبار الوافدات عباس بن بکار ضبّی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۵۱ تعداد دانلود : ۱۲۱
وافدات، اصطلاحی تاریخی برای بانوانی است که به سبب دفاع از امام علی(ع) در نبرد صفین و تحریض سپاه با اشعار و سخنان حماسی خویش، پس از به قدرت رسیدن معاویه به حضور وی فراخوانده شدند. کیفیت حضور آنان در مجلس معاویه و جزئیات گفتگوهای دو طرف، در منابع و به ویژه منابع متقدم تاریخی و ادبی اهل سنت ذکر شده است. مسئله پژوهشی این تحقیق، ارائه تصویری از چگونگی اشاره یا استناد برخی از این بانوان به حدیث غدیر و تحلیل داده های تاریخی این ملاقات ها است. اهمیت و ضرورت تبیین این تصریحات و تلویحات، باتوجه به تلاش خلفای سه گانه و بیش از آنان، معاویه برای حذف ماجرای غدیر از حافظه تاریخی، اعم از تاریخ شفاهی و مکتوب مسلمانان دوچندان می شود. بر اساس یافته های پژوهش، از بین شانزده بانوی گردآوری شده در کتاب أخبار الوافدات، نگاشته عباس بن بکّار ضبّی، هفت تن به حدیث غدیر اشاره داشتند. ام سنان و دارمیّه حجونیه با استفاده از واژه های کلیدی حدیث غدیر مانند «اولی»، «اولی بالامر»، «أوصی النبی» و «عقد له رسول اللّه(ص) من الولایه»، به حدیث غدیر و پیام آن تصریح داشته و مابقی با استفاده از تعابیری مانند «اخذت غیر حقک»، «هیهات ذاک [الخلافه]»، «نحن أحق بهذا الأمر منکم» و... با تأکید به ناراستی خلافت معاویه، به تلویح و کنایه، به واقعه و حدیث غدیر اشاره کردند. 
۲۸.

تبیین تاریخی انحراف فارس بن حاتم قزوینی و دستور ترور او توسط امام هادی (ع)(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام سال ۲۵ پاییز ۱۴۰۳ شماره ۳ (پیاپی ۹۹) 89 - 122

کلیدواژه‌ها: امام هادی فارس بن حاتم قزوینی غلو ترور اصحاب امام هادی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۱۴ تعداد دانلود : ۱۹۹
ارس بن حاتم قزوینی، از وکیلان مورد اعتماد امام هادی بود که دچار انحراف هایی گردید. نوع و میزان انحراف او و نیز چگونگی برخورد امام هادی با او، نیازمند پژوهش جدیدی می باشد. پژوهش پیش رو، با هدف کشف چگونگی انحراف فارس بن حاتم قزوینی و واکاوی تاریخی مراحل برخورد امام هادی با او نوشته شده و می کوشد نقطه آغاز انحراف او، نوع انحراف وی و فعالیت های انحرافی اش را مورد بررسی قرار دهد و چگونگی برخورد امام هادی با او را به ترتیب زمانی تحلیل و تبیین کند.نتیجه این پژوهش، نشان می دهد که فارس بن حاتم قزوینی پس از انحرافات مالی با کمک و همراهی برخی منسوبان امام هادی، به انحرافات اعتقادی روی آورده است؛ ولی ترور او به دستور امام هادی قابل اثبات نمی باشد و آنچه از منابع تاریخی به دست می آید، این است که امام شیعیان را به لعن او و دوری از وی فرا خوانده است
۲۹.

لغزش های تاریخی در مورد درخواست کنندگان نقل حدیث از علی بن موسی الرضا(ع) در نیشابور(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات تاریخ اسلام سال ۱۶ زمستان ۱۴۰۳ شماره ۶۳ ۳۲-۷

کلیدواژه‌ها: نیشابور امام رضا (ع) تحریف تاریخ درخواست کنندگان نقل حدیث

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۱ تعداد دانلود : ۴۶
در توقف حضرت رضا(ع) در نیشابور و درخواست نقل حدیث از وی توسط برخی شخصیت های نام بردار و شناخته شده تردیدی نیست. شیخ صدوق (متوفای 381ق)، حاکم نیشابوری (متوفای 405ق)، حافظ اصفهانی (متوفای 430ق) و ابن عساکر دمشقی (متوفای 571ق) در مجموع به هفت نفر به گونه مستند اشاره کرده اند که عبارت اند از: محمدبن رافع، أحمدبن حرب، یحیی بن یحیی، ابن راهویه، محمدبن اسلم، یاسین بن نضر و محمدبن یحیی. البته ذکر ابوزرعه رازی از سوی اربلی (متوفای 693ق) و برخی دیگر و قلمداد شدن ابن خزیمه، ابوعلی ثقفی، آدم بن أبی أیاس، نصربن علی و معلی بن منصور توسط محمد محسن طبسی، مبتنی بر تحقیق و قراین تأییدی نیست. نگارنده این سطور با گردآوری کتابخانه ای جستارها و اطلاعات و ارائه آن به شیوه تاریخی- انتقادی، کوشش کرده است مرزبندی مستندی از اشخاص ارائه دهد. این شش فرد اخیر یا در آن زمان متولد نشده بودند، یا شرایط لازم برای نقل حدیث نداشتند و یا در مناطق دیگر زندگی می کردند.
۳۰.

واکاوی نقش علما و نهاد مذهب در جنگ های شاه اسماعیل با تکیه بر جنگ چالدران(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام در آیینه پژوهش سال ۲۱ پاییز و زمستان ۱۴۰۳ شماره ۲ (پیاپی ۵۷) 45 - 64

کلیدواژه‌ها: جنگ چالدران علما و روحانیان شاه اسماعیل صدر نهاد مذهب جنگ های شاه اسماعیل

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۰۸ تعداد دانلود : ۱۰۷
قدرت نظامی در تثبیت نظام سیاسی حکومت ها نقش پررنگی دارد. توانایی نظامی و دفع تهدیدهای سیاسی و مذهبی در دوره صفوی بر تداوم قدرت آنها افزود. در میان جنگ هایی که در دوره ی مزبور اتفاق افتاد، جنگ چالدران به لحاظ سیاسی مذهبی از اهمیت ویژه ای برخوردار است. تاکنون نگاشته های فراوانی درباره ی جنگاوران این نبرد نگاشته شده، اما آنچه در میان بررسی ها و تألیف ها نتوانسته است موشکافانه تحلیل و تحقیق شود، نقش افرادی است که در کسوت عالم و روحانی در جنگ حاضر بودند؛ کسانی که از همان ابتدا در عرصه های گوناگون حکومت صفوی حضور فعال و پررنگی داشتند. کار آنان منحصر به امور قضایی، اداره ی امور دیوانی و دینی نبود و در دفع تهدیدهای نظامی نیز نقش آفرین بودند. هدف این پژوهش تبیین نقش علمای شیعه در جنگ چالدران است. یافته های این مقاله که به روش توصیفی تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه ای نگاشته شده است، نشان می دهد که علما و روحانیان، مانند قزلباش ها در میدان نبرد حاضر بودند و نقش های متعددی، ازجمله فرماندهی بخشی از سپاه صفویان را برعهده داشتند و حتی تعدادی از آنان کشته شدند. ازاین رو باید نقش آنان همانند قزلباشان مد نظر قرار گیرد.
۳۱.

تاریخ اجتماعی- فرهنگی زردشتیان ایران در دوره صفویه و قاجاریه با تکیه بر سفرنامه ها(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام سال ۲۵ تابستان ۱۴۰۳ شماره ۲ (پیاپی ۹۸) 149 - 178

کلیدواژه‌ها: زردشتیان عهد صفویه عهد قاجاریه سفرنامه ها تاریخ اجتماعی-فرهنگی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۷۸ تعداد دانلود : ۱۸۱
آیین زردشتی، یکی از کهن ترین ادیان جهان است که از سده ششم پیش از میلاد تا هفتم میلادی، دین رسمی ای ران بوده است. با ورود اسلام به ای ران، ان دک پی روان زردش تی که برای پیوس تن به دی ن ج دید مق اومت می کردند، متأثر از عوامل گوناگون به انزوا رفتند و با گذشت زمان، جمعیت زردشتیان به اقلیت های کوچک و پراک نده ای ف رو کاس ته ش د. بازماندگان پی رو آیین زردش ت که اک نون اغلب در ایران و هند زندگی می کنند، همچنان به آموزه هایی که پیامبرشان بدانها آموخته بود، باور دارند. در پژوهش حاضر به روش وصفی تحلیلی، تاریخ اجتماعی فرهنگی عامه زردشتیان مستند به اطلاعاتِ ارائه شده از سوی سفرنامه نویسان دوره صفویه و قاجاریه، شرح داده شده است. این بررسی، نشان می دهد که زردشتیان از دوره صفویه تا نیمه عهد قاجار، همواره از مسلمانان متمایز بودند و در زندگی دشوار خود، اغلب نقش کم رنگی در جامعه داشتند؛ ولی با وجود این، پایبندی به دین و سنّت خود را حفظ کردند. از اواسط دوره قاجار، اوضاع معیشتی زردشتیان با کمک پارسیان هند بهبود یافت و همین امر، سبب شد فشارها و تبعیض های موجود به مرور کم رنگ شود و زردشتیان به تدریج هویت ویژه خود را از لحاظ فرهنگی و اجتماعی بازیابند.
۳۲.

معنای «عدالت» در سخنان و سیره امام رضا(ع) بر مبنای نظریه بازی های زبانی ویتگنشتاین

نویسنده:
منبع: سیره پژوهی اهل بیت سال ۱۰ پاییز و زمستان ۱۴۰۳ شماره ۱۹ 49 - 66

کلیدواژه‌ها: سخنان و سیره امام رضا (ع) عدالت ویتگنشتاین متأخر بازی های زبانی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۸۴ تعداد دانلود : ۶۳
در قرآن و روایات، دست کم دو ریشه «عدل» و «قسط» برای معنای عدالت به کار رفته اند، که هر دو واژه معانی متفاوتی، از دادگری و داوری به حق، میانه روی، قرار دادن هر چیزی در جایگاه متناسب و شایسته آن، تا انحراف و کژی و حتی جور و ستمکاری دارند. هدف این مقاله، تحلیل معنای «عدالت» در سخنان و سیره امام رضا(ع)، بر مبنای نظریه بازی های زبانی ویتگنشتاین متأخر است. پرسش اصلی مقاله این است که آیا عدالت در همه کاربردهای آن دارای یک معناست یا معانی بیشتری پیدا می کند؟ بر اساس نتیجه مطالعه، عدالت در کلام و سیره امام رضا(ع) دستکم دارای سه معناست: نخست، عدالت اجتماعی یا عدالتی که زمینه اجتماعی دارد و در مقابلِ ظلم و جور قرار می گیرد؛ دوم، عدالت اخلاقی؛ و سوم، عدالت به معنای میانه روی. عدالت اجتماعی و اخلاقی در سطح واژگانی است که در سخنان امام رضا(ع) کاربرد یافته است و عدالت به معنای میانه روی در سطح گزاره ای است و از جمله «امام رضا عادل بود» در کاربردهای تاریخی و سیاسی آن برمی آید.
۳۳.

حکمرانی علوی در سنجه عدالت

نویسنده:
منبع: سیره پژوهی اهل بیت سال ۱۰ پاییز و زمستان ۱۴۰۳ شماره ۱۹ 5 - 18

کلیدواژه‌ها: امام علی (ع) حکمرانی سبیل المسلمین عدالت قدرت مصلحت منفعت

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۰۷ تعداد دانلود : ۷۸
حکمرانی امام علی(ع) که در فرایندی قابل پیش بینی و تبیین پذیر شکل گرفت تا گسست پدید آمده در حیات اسلامی را التیام ببخشد، دوام چندانی نیافت و به زودی با چالش هایی روبه رو شد که در نهایت به شهادت آن جناب کشیده شد. این که چه عواملی موجب گروش مردم به سوی آن جناب و سپس گریزش برخی از سران آنان شد، پرسش اساسی است و مقاله با این فرضیه که اصرار بر برابری خواهی و عدالت گستری امام، موجب کنش و واکنش های پیش گفته شده، می کوشد تا به روش توصیفی-تحلیلی ابعاد آن را کاویده و پاسخ درخوری ارائه دهد. تقدم عدالت بر منفعت، مصلحت و قدرت در نگاه امام و معیاربودگی آن به عنوان قوام ملت، اساس همه کنش های سیاسی و فعالیت های معطوف به حکمرانی ایشان بود که به رغم همراهی اولیه مردم، با ناسازگاری های بعدی پیش رفت. پرداختن به این مسئله، برای امروزیان الگوی مناسبی را فراپیش می دهد تا تعامل بهتری با مردم داشته باشند. هر چند درباره امام، عدالت و حکمرانی وی، نوشته های بسیاری پدید آمده، اما با رویکرد حاضر، هم چنان خلأ مشهودی وجود دارد که بایستی به آن پرداخته شود.
۳۴.

واکاوی لایه های عمیق یک زیارت؛ بازخوانی و تحلیل چند سفرنامه پیاده روی اربعین حسینی

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه معارف حسینی سال ۹ زمستان ۱۴۰۳ شماره ۳۶ 93 - 114

کلیدواژه‌ها: سفرنامه نویسی زیارت اربعین زائر سفرنامه های عتبات

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۲۳ تعداد دانلود : ۱۲۳
ثبت و ضبط خاطرات سفر به ویژه سفرهایی که جنبه معنوی دارند، برای نویسنده آنها سبب ماندگاری و گاه بازیابی احساساتی می شود که فرد در طول سفر آنها را تجربه کرده است. در این میان نویسنده اطلاعاتی را از جامعه و مردمان منطقه ای که به آن سفر کرده نیز در اختیار خوانندگان قرار می دهد؛ اطلاعاتی که اگر با رویکردی تحلیلی بررسی شوند، می توان از لابه لای آنها به فهم عمیق تری از سفر دست یافت. مقاله حاضر کوشیده است از طریق بازخوانی برخی از سفرنامه های پیاده روی اربعین حسینی، نخست فهم معنای پس زمینه عناصر (ثابت یا متغیر) پُرتکرار پیاده روی اربعین را دریابد؛ سپس برای خوانش تحلیلی سفرنامه های اربعین حسینی، روشی ارائه دهد.
۳۵.

سیاست گذاری مسکن نبوی (سیاست گذاری رسول خدا ص در حوزه مسکن) و دلالت های آن برای حل مشکل مسکن در ایران(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام در آیینه پژوهش سال ۲۱ پاییز و زمستان ۱۴۰۳ شماره ۲ (پیاپی ۵۷) 65 - 86

کلیدواژه‌ها: مسکن سیاست گذاری مسکن نبوی رسول خدا (ص) در حوزه مسکن اقتصاد ایران مشکل مسکن در ایران

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۶۹ تعداد دانلود : ۷۶
سیره ی نبوی در حل مشکل مسکن مهاجران، با مشارکت دولت مردم، مصداق بارزی از ترکیب دو راهبرد «حمایت دولت» و «تقویت تکافل اجتماعی» است. پیامیر گرامی با اجرای سیاست «واگذاری زمین به خانوارهای فاقد مسکن» و «ایجاد سکونت گاه صفه برای اقشار ضعیف»، آنها را از حمایت دولت اسلامی بهره مند کردند و با اسکان موقت مهاجران در منزل انصار، زمینه ی مشارکت عمومی را برای حل مشکل مسکن فراهم نمودند. یافته های مقاله که با روش توصیفی تحلیلی و متکی بر اسناد کتابخانه ای به دست آمده است، نشان می دهد رویکرد پیامبر اکرم می تواند دلالت هایی برای حل چالش مسکن در ایران داشته باشد. در این زمینه می توان علاوه بر تقویت همیاری عمومی و استفاده از ظرفیت خیران و واقفان، از سیاست عرضه ی گسترده ی زمین برای ساخت مسکن با رعایت اقتضائات آمایش سرزمین و ایجاد سکونت گاه های موقت و ارزان برای اقشار محروم استفاده کرد. نیز می توان به جای شرکت های مسکن ساز، زمین را به خود افراد واگذار کرد تا به تدریج مسکن موردنیاز خود را بسازند. از لوازم این کار، فاصله گرفتن از رویکرد توسعه ی عمودی مسکن به سمت توسعه ی افقی و اتخاذ رویکرد مردمی در ساخت مسکن است. برای تأمین مالی ساخت مسکن نیز می توان از ظرفیت های همیاری و مشارکت عمومی بهره گرفت. تقویت تکافل اجتماعی در حوزه ی مسکن مستلزم تدوین پیوست فرهنگی مسکن و استفاده از تمام ظرفیت های آموزشی و رسانه ای است.
۳۶.

گونه شناسی و بررسی کمّی کاربست مفهوم «جاهلیت» در بیانات معصومان (ع)(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام سال ۲۵ بهار ۱۴۰۳ شماره ۱ (پیاپی ۹۷) 7 - 41

کلیدواژه‌ها: روایات معصومان جاهلیت عصر جاهلیت حجاز

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۵۸ تعداد دانلود : ۱۶۷
واژه «جاهلیت»، مهم ترین و بارزترین اصطلاحی است که در یادکرد ساختار اجتماعی و ویژگی های رفتاری، اخلاقی و اعتقادی مردم منطقه حجاز در سالیان پیش از ظهور اسلام، به کار رفته است. مرور منابع حدیثی شیعه، نشان می دهد که معصومان:نیز در بیانات خود از این واژه در موضوعات متعدد و در مصادیق گوناگون استفاده کرده اند. در مقاله پیش رو، ابتدا به گونه شناسی و سپس به بررسی کمّی و تطبیقی اخبار دسته بندی شده، اشاره شده و رهاورد آن در جهت دستیابی به چارچوب اجمالی اندیشه معصومان:درباره عصر جاهلیت و بازخوانی مصادیق و چگونگی یادکرد از دوره جاهلیت، مورد استفاده قرارگرفته است. نتایج تحقیق، نشان دهنده همسو بودن دیدگاه معصومان:با یکدیگر درباره عصر جاهلیت است؛ بااین تفاوت که این اصطلاح، از سوی هریک از معصومان:متناسب با اهداف متفاوت به کار رفته است و کم شمار یا پُرشمار بودن کاربرد آن در دوره های مختلف و نیز درنگ در تنوع موضوعات و مصادیق آن، می تواند زوایای تازه ای درباره نگاه معصومان:نسبت به مفهوم جاهلیت را آشکار نماید.
۳۷.

ساختارشناسی حکومت خلفای سه گانه(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام در آیینه پژوهش سال ۲۱ پاییز و زمستان ۱۴۰۳ شماره ۲ (پیاپی ۵۷) 7 - 26

کلیدواژه‌ها: خلفای سه گانه ساختارشناسی ساختار ایدئولوژیک ساختار سیاسی ساختار اقتصادی پیامدهای ساختاری حکومت خلفای سه گانه

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۳۳ تعداد دانلود : ۸۵
حاکمان برای ثبات و پایداری حکومت و تحقق اهداف و غایات خود، ناگزیر به ایجاد ساختارهای متنوعی در درون حکومت هستند. به عقیده ی جامعه شناسان، کارکردهای ساختار این است که اولاً، انسداد و طرد اجتماعی را برای گروه های معارض و معترض قدرت کاملاً مدیریت شده و نظام مند خواهد کرد. ثانیاً، مانع بروز تنش و کشمکش های اجتماعی نسبت به تغییرات و نابرابری ها می گردد. ازاین رو در عصر خلافت، سه ساختار ایدئولوژیک، سیاسی و اقتصادی پدیدار شد. ساختار ایدئولوژیک به هدف تغییر، دستکاری و مهار عقاید و ارزش های مردم طراحی شد و مبتنی بر سه مؤلفه (منع نگارش و نشر احادیث نبوی، مشروعیت زدایی از سخنان رسول خدا، و جعل و تحریف و بدعت) بود. ساختار سیاسی مدیریتی مبتنی بر انحصار سطوح گوناگون قدرت به قریش و حذف بنی هاشم، انصار و دیگران از آن بود. ساختار اقتصادی نیز سامان یافته از حذف منابع مالی مخالفان و محدودسازی اقتصادی آنان، توزیع هدفمند و جهتدار بیت المال با نگاه ویژه به قریش و امویان بود. ساختارهای نوین سه گانه ی مزبور در عصر خلافت، تضادها، تنش ها و نزاع های خونین فرقه ای، گسست ها و شکاف های اجتماعی، نابرابری توزیعی در منابع سیاسی، اقتصادی و پیامدهای سوء دیگری را در طول تاریخ دامنگیر جامعه اسلامی کرد. این پژوهش که به روش توصیفی تحلیلی و مبتنی بر داده های تاریخی صورت یافته، در پاسخ به این سؤال است که دوران پس از رحلت پیامبر اکرم و حاکمیت خلفا مبتنی بر چه ساختارهایی بوده است؟ آثار منفی بر بستر این ساختارها چه بوده است؟
۳۸.

مناسبات سیاسی- اجتماعی ایرانیان یمن (ابناء) در سه قرن نخست هجری(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام سال ۲۵ بهار ۱۴۰۳ شماره ۱ (پیاپی ۹۷) 101 - 118

کلیدواژه‌ها: ایران پیش از اسلام یمن ابناء زیدیه تاریخ تشیع

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۰۶ تعداد دانلود : ۱۷۴
یکی از موضوعات شایسته پژوهش در تاریخ روابط ایرانیان با اسلام، مناسبات سیاسی و اجتماعی ایرانیان با یمنی ها و نقش آنان در شکل گیری حکومت زیدیه در آن سرزمین است. زیدیه به عنوان یک فرقه شیعی، در اوایل قرن دوم هجری در دوران امویان پدیدار شد. قبل از ورود اسلام به یمن، خسرو اوّل (570 628م)، لشکری را به درخواست سیف بن ذی یزن، حاکم یمن، به آن سرزمین اعزام نمود. این سپاه، به فرماندهی وَهَرز دیلمی، پس از جنگ با احباش و اخراج آنان از یمن، در همان خطه استقرار یافتند. این اقلیت ایرانی که به «ابناء» شهرت یافتند، توانستند حاکمان مطلق آن نواحی شوند. در سال ششم هجری، یکی از والیان ایرانی یمن به نام «باذان»، به اسلام گروید و به دنبال اسلام آوردن وی، گروه زیادی از ایرانیان و قبایل صنعاء، بدون جنگ و خونریزیاسلام آوردند. این مقاله، با استفاده از روش پژوهش تاریخی مبتنی بر وصف و تحلیل، در پی آن است که نقش ایرانیان در حکومت زیدیه یمن و مناسبات ایشان با این حکومت را از آغاز تا قرن سوم هجری بکاود. یافته های پژوهش، نشان می دهد که ایرانیان در تشکیل حکومت زیدیه، نقش مهمی داشتند و این عمل، به نوعی واکنش در مقابل خلافت اسلامی نیز بود. همچنین، بزرگ ترین خدمتی که ابناء در حقّ اسلام انجام دادند، سرکوب اهل رده و سایر فتنه هایی بود که جامعه اسلامی در آن روزگار بدان دچار شده بود .
۳۹.

تبیین مبانی قرآن شناختی تلازم عدالت ورزی و مبارزه با فساد در رویکرد تمدنی حاکم بر بیانیه گام دوم(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی سال ۱۵ پاییز ۱۴۰۳ شماره ۵۶ ۳۲-۷

کلیدواژه‌ها: تلازم عدالت فساد قرآن کریم مولا علی (ع) تمدن بیانیه گام دوم

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۶ تعداد دانلود : ۵۵
در رویکرد تمدنی حاکم بر بیانیه گام دوم، یکی از توصیه های مهم، تأکید بر تلازم عدالت ورزی و مبارزه با فساد می باشد که هیچ کدام بدون دیگری امکان ظهورو بروز ندارد. ازآنجاکه عدالت ورزی و مبارزه با فساد، نقش بسیار مهمی در جامعه سازی و تمدن سازی دارد، شناسایی و تبیین مبانی قرآنی تلازم این دو با هدف تذکار به اهمیت و نقش هم زمان آنها در شکل گیری جامعه سالم و متمدن، اهمیت فراوانی دارد. این پژوهش به روش تحلیل محتوا و توصیفی- تفسیری انجام گرفته است. جامعه آماری تحقیق، قرآن کریم بوده که به صورت تمام شمار بررسی و برای روایی و پایایی تحقیق، از ضریب توافق بین کدگذاران، و چندسویه سازی منابع استفاده گردید. نتایج حاصل بیانگر آن است که اولاً خود عدالت یک حقیقت مطلقِ برگرفته از وحی بوده و با فطرت بشر منطبق و برای آنان قابل درک است. ثانیاً عدالت ورزی و مبارزه با فساد هم یک حقیقت برگرفته از معارف قرآنی بوده و بین آنها تلازم وجود دارد. این امر نه تنها با جامع نگری در قرآن کریم قابل دسترس هست، بلکه در مواردی در سیاق متصل به لزوم اجرای هم زمان آن دو تأکید شده است. ثالثاً بدون توجه و عمل در چارچوب این تلازم، به جامعه سازی و تمدن سازی که مأموریت ما درگام دوم انقلاب است دست نخواهیم یافت.
۴۰.

شخصیت عباس بن عبدالمطلب و تأثیر گفتمان سیاسی عباسیان بر شکل گیری آن(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات تاریخ اسلام سال ۱۶ بهار ۱۴۰۳ شماره ۶۰ 133 - 155

کلیدواژه‌ها: تاریخ اسلام شخصیت صحابه عباس بن عبدالمطلب عباسیان علویان

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۹۴ تعداد دانلود : ۱۶۵
عباس بن عبدالمطلب صحابی و عموی پیامبر(ص) است. وجود روایات متعارض در منابع روایی، رجالی و تاریخی درباره او و جایگاهش به عنوان نیای خاندان عباسی که سرآغاز آن با تدوین منابع اسلامی مقارن و حاکمیتشان به سبب مناقشات با علویان با بحران مشروعیت مواجه بود، لزوم بررسی شکل گیری شخصیت رجالی وی از منظر تأثیر گفتمان سیاسی نوادگان وی را نمایان می سازد. این پژوهش به روش تحلیل تاریخی و با بهره گیری از منابع روایی، رجالی و تاریخی، نشان می دهد عباس تا فتح مکه مسلمان نشد و روایات مربوط به مدح وی و بزرگداشت معنوی او و خاندانش قابل اعتنا نیست. شخصیت تاریخی وی در سایه نیاز حکومت عباسیان به مشروعیت، در دو مرحله شکل گرفته است؛ نخست ناگزیر به همسونمایی با علویان بودند، اما در پی قیام حسنیان و بروز بحران مشروعیت، با تمسک به نظریه وراثت اعمام، به سلسله امامت عباسی و بزرگداشت مهره های آن از جمله عباس پرداخته اند.

پالایش نتایج جستجو

تعداد نتایج در یک صفحه:

درجه علمی

مجله

سال

زبان