اخلاق پژوهی

«اخلاق پژوهش» به اصول و قواعد اخلاقی اشاره دارد که باید در فرایند انجام، تدوین و انتشار پژوهش های علمی رعایت شوند. این اصول شامل دانش کافی در حوزه تحقیقاتی، استفاده صحیح از منابع، رعایت استنادها و قدردانی از مشارکت کنندگان در پژوهش است. با این حال، محقّقان همواره با چالش های اخلاقی متعددی از جمله سرقت ادبی، سوء استفاده از داده ها، حفظ حریم خصوصی و نیاز به شفافیت و پاسخ گویی مواجه هستند. این چالش ها نیازمند راهکارهای اخلاقی دقیق برای حفظ کیفیت و نوآوری در تحقیقات و جلوگیری از سوء استفاده های احتمالی است. ورود فناوری های مبتنی بر هوش مصنوعی به حوزه پژوهش، این چالش ها را پیچیده تر کرده است. با توجه به توانایی هوش مصنوعی در پردازش کلان داده ها، رعایت چارچوب های اخلاقی در پژوهش های علمی اهمیت بالایی دارد. این مقاله به بررسی چالش های اخلاقی استفاده از ابزارهای مبتنی بر هوش مصنوعی در پژوهش های علمی می پردازد. هوش مصنوعی به رغم تأثیرات مثبت آن، چالش های اخلاقی و مشکلاتی مانند عدم صداقت، نقض حریم خصوصی و افزایش سرقت علمی و ادبی ایجاد کرده و از همین رو، افزایش آگاهی پژوهشگران و توسعه ابزارهای هوش مصنوعی برای شناسایی اصالت متون، ضروری است. 

به جهت تنظیم نظامات موجود در جامعه، شایسته است که نظریه اخلاقی بنیادینی بر مبنای نظام فکری رهبر معظم انقلاب، به عنوان راهبر جامعه تعریف شود. با بررسی بیانات، نامه ها، پیام ها و دیگر منشورات موجود از مقام معظم رهبری ناظر به اخلاق، به عنوان منابع این تحقیق، به این نکته پی می بریم که معیار اخلاقی از دیدگاه ایشان واجد ویژگی های متفاوت با معیارهای رایج اخلاق هنجاری است. تنوع و تکثر در معیار، متناسب با وُسع و توانمندی فاعل اخلاقی و همچنین وجود مراتب در معرفی معیار اخلاقی به مخاطبین، از جمله این ویژگی هاست. از دیدگاه معظّم له، هر کس متناسب با وسع و میزان رشد یافتگی اخلاقی خود، معیاری از معیارهای اخلاق هنجاری رایج را اخذ کرده و بر طبق آن عمل خواهد کرد. توصیه های اخلاقی متفاوت ایشان به صنوف گوناگون، از مویّدات این دیدگاه بوده و سبب تنوع در ارائه نسخه های اخلاقی در مقام برنامه ریزی و اداره جامعه خواهد شد.  

کرامت نفس به معنای احساس ارزشمندی، یکی از اساسی ترین موضوعات انسان شناسی و اساس بسیاری از حقوق و امتیازات انسانی است . در این تحقیق به روش تحلیلی ۔ تطبیقی دیدگاه آیه اللّه جوادی و براندن در سه بخش مبانی کرامت نفس، عوامل و آثار آن بررسی شده و اشتراکات و افتراقات این دو نگاه تبیین شده است. نتیجه اینکه آیه اللّه جوادی - بر خلاف براندن - مبنای ارزشمندی انسان را الهی می داند . هر دو به عوامل شناختی و رفتاری اعتنا دارند. لازمه شناخت خود، از منظر آیه اللّه جوادی شناختی در همه ابعاد جسمی و روحی و لازمه آن، شناخت خداوند است . درصورتی که براندن به شناخت قابلیت ها و پذیرش نقاط قوّت و ضعف اکتفا کرده است . از منظر هر دو متفکر احساس ارزشمندی آثار معرفتی، اخلاقی و رفتاری دارد. آثار اخلاقی و رفتاری دو دیدگاه، بسیار شبیه است؛ هرچند براندن، ابراز وجود و فردگرایی را بیان می کند که از منظر آیه اللّه جوادی قابل پذیرش نیست . 

بازی های رایانه ای امروزه به یکی از مهم ترین بسترهای تجربه های اخلاقی و دینی بدل شده اند. در این مقاله، ضمن تحلیل نحوه بازنمایی مفاهیم اخلاقی و دینی در رسانه، به این مسئله پرداخته شده که چگونه روایت های تعاملی در بازی های رایانه ای می توانند تجربه های اخلاقی و دینی کاربران را شکل داده و سبب بازآفرینی یا تحوّل درک آنها از این مفاهیم شوند. روش پژوهش تحلیلی۔تفسیری و مبتنی بر ارزیابی نمونه هایی از بازی های روایی و چندنفره آنلاین است که در آنها مفاهیم اخلاقی و دینی برجسته اند. بر پایه نتایج پژوهش، بازی های رایانه ای، ظرفیت بالایی برای تأثیرگذاری بر هویت کاربران دارند و از طریق روایت های تعاملی و ساز و کارهای انتخاب اخلاقی، کاربران را با چالش های معنوی مواجه می کنند که می تواند سبب تأمل، بازاندیشی و تغییر در باورهای دینی و اخلاقی آنان شود. همچنین، بازی های آنلاین با ایجاد جوامع دیجیتال، امکان تعامل معنوی کاربران را فراهم کرده و به شکل گیری هویت دینی جمعی در فضای دیجیتال کمک می کنند.   

تدوین مراحل تربیت برای تحقّق تربیت اخلاقی ضروری است و برای تدوین این مراحل، از ملاکات متعددی مانند ملاک ترتیب منطقی استفاده می شود. در ضمن از مهم ترین تقسیم بندی های رفتار اختیاری انسان، تقسیم بر اساس ساحت های چهارگانه رفتار است. حال پرسش آن است که تربیت اخلاقی، بر اساس ملاک ترتیب منطقی، ناظر به ساحت های چهارگانه رفتار اختیاری، چگونه مرحله بندی می شود؟ در این پژوهش، به روش توصیفی ۔ تحلیلی و با استفاده از داده های کتابخانه ای و استناد به آیات و روایات، در صدد پاسخ به این پرسش برآمده ایم. مراحل تربیت اخلاقی با ملاک ترتیب منطقی، ناظر به ساحت های چهارگانه رفتار (ساحت الهی، ساحت فردی، ساحت اجتماعی، و ساحت زیست محیطی) است. تقدم تربیت در ساحت الهی بر همه ساحت ها، نشان دهنده اهمیت توحید و ایمان به خدا در همه مراحل تربیت اخلاقی است. همچنین تقدم تربیت در ساحت فردی بر تربیت در ساحت های اجتماعی و زیست محیطی حاکی از تقدم متعادل ساختن نفس بر تربیت و اصلاح رفتار در دو ساحت دیگر است.   

خطاهای شناختی، از مهم ترین خطاهای کنشگری در شبکه های اجتماعی اند. این پژوهش با هدف بررسی تأثیر خطاهای شناختی بر کنشگری کاربران حوزوی در شبکه های اجتماعی و با روش تحقیق کیفی و مصاحبه های نیمه ساختاریافته با ۱۶ متخصص حوزوی و کارشناس رسانه انجام گرفته است. ضرورت این تحقیق برآمده از نقش حسّاس کاربران حوزوی در تبلیغ دین و تأثیر خطاهای شناختی بر رفتار و تصمیم گیری های آنان در شبکه های اجتماعی است. خطاهای شناختی به عنوان الگوهای تفکر غیرمنطقی و اغراق آمیز، می توانند تأثیرات منفی بر تصمیم گیری ها و رفتارهای کاربران در رسانه داشته باشند. بررسی چهار خطای شناختی (همه یا هیچ، نتیجه گیری شتابزده، تعمیم مبالغه آمیز، فیلتر ذهنی) و آسیب های اخلاقی ناشی از آنها در کنشگری طلاب در شبکه های اجتماعی، از جمله یافته های این پژوهش است. بنا به یافته های این تحقیق، بروز این خطاهای شناختی از کُنشگران روحانی به قضاوت نادرست، تفسیر ناعادلانه و واکنش غیرمنطقی در شبکه های اجتماعی می انجامد و نه تنها از اعتبار کاربران حوزوی می کاهد، به ترویج نادرست ارزش های دینی نیز منجر می شوند.