مالک ابن انس

از جمله اقداماتی که در مطالعات حدیثی کمتر مورد توجه قرار گرفته، تلاش در جهت شناسایی زمینه ها، محورها و پیامدهای تعاملات شخصیت های موثر حدیثی در عصر حضور است؛ موضوعی که درباره روابط امامان شیعه(ع) به جهت درک فضای صدور حدیث، اهمیت بیشتری می یابد. هرچند داده ها در این باره اندک است اما با تغییر زاویه دید و مشاهده اخبار در فضایی تعاملی،می توان به ابعاد تازه ای درباره روابط یاد شده دست یافت. براین اساس، پژوهش حاضر تعامل امام صادق (ع) و اهل حدیث در مقطعی مهم یعنی، عصر امامت امام صادق(ع)و حضور بزرگان از اصحاب حدیث چون مالک ابن انس و سفیان ثوری در مدینه و کوفه را بررسی نموده است. در این نگاه تحلیلی و تاریخی، جایگاه فکری و اجتماعی گروه ها و اشتراک ها و اختلاف های آنها در کنار رویکردهای فکری خاص شان به عنوان زمینه تعاملات بررسی شده و سپس محورهای اساسی تعامل امام صادق(ع) با اهل حدیث و برخی پیامدهای این تعامل دوسویه در ساختار کلی مواجهه امام (ع) با آنها بیان شده است. 

علم سیره، محصولی از مدینه است؛ هرچند صحابه ای که به شهرهای دیگر رفتند و نسل های بعدی آنها، معلوماتی بر آن افزودند. افراد مختلفی در مدینه، علم سیره را تدوین کردند که خاندان زبیری ها برجسته ترین آنان بودند. ابن اسحاق و سیره او و نیز سیره موسی بن عقبه، دو محصول مهم در این موضوع هستند. در حاشیه اینها، مالک بن انس بن مالک که رقیب ابن اسحاق بود، تلاش هایی در این باره داشت. روایات او چندان در مدینه مقبول نبود و بیشتر به شمال افریقا رفت؛ جایی که بعدها مذهب مالکی رسمیت یافت. قیروانی روایات مالک در زمینه سیره و سایر علوم اسلامی را در کتاب خود با عنوان الجامع فی السنن فراهم آورده است. در این نوشتار، نگاهی به این روایات و موضوعات آنها داریم.