در جریان تصوف، مفهوم «ولایت» ارتباطی عمیق و بنیادین با «وحدت شخصی وجود» برقرار می کند. مطابق نگرش متصوفه «ولی یا انسان کامل» فردی است که به مقام فناء فی الله نائل آمده و با خدا متحد گشته است. در این دیدگاه،« ولی» تجسم زنده توحید است؛ زیرا وجود او با اراده و خواست خدا یکی شده و بدین ترتیب، هرگونه دوگانگی میان او و حق از میان رفته است. این مقام در حقیقت تجلی معرفت خداوند در کامل ترین شکل آن است و نشان می دهد که توحید در عرفان نه تنها در عرصه اعتقاد و نظر، بلکه در عمل و عمق وجود انسان نیز محقق می شود. به واقع، تنها اولیا هستند که معرفت حقیقی به خداوند را کسب کرده اند. دیگر انسان ها نیز تنها ازطریق این اولیا می توانند در مسیر توحید گام نهاده و به شناخت خداوند نائل آیند......
