محمدجواد حیدری کاشانی

مقاله حاضر نخست به جامعیت علمی - سیاسی علامه ی نائینی اشاره می کند آنگاه به طرح مباحث فقه سیاسی و اجتماعی می پردازد و ترابط فقه و حکومت و فلسفه ی عملی تمامی فقه ، در دولت اسلامی را بیان می نماید . نگارنده با طرح این پرسشها که آیا فقه شامل تمام اعمال فردی ، اجتماعی ، سیاسی و فرهنگی می شود ؟ آیا فقه پاسخگوی تمامی انتظارات بشر از دین در حوزه ی احکام است و آیا فقه از غنای حکمی و برنامه ای برخوردار است ؟ به بررسی دیدگاه ها می پردازد و ضمن پرداختن به نقد و بررسی شبهات برخی از نویسندگان معاصر ، مانند آقای سروش و مهندس بازرگآن بر غنای فقهی اسلام و غنای حکمی و برنامه ای فقه ، به طرح دیدگاه علامه ی نائینی می پردازد و می گوید : علامه ی نائینی معتقد است که فقه از غنای حکمی و برنامه ای برخوردار است ؛ به همین جهت با تدوین کتاب شریف « تنبی الامة و تنزیه الملة » توانایی دین را اداره ی جامعه و آیین کشورداری را ثابت کرد .

این مقاله برآن است تا به بررسی تطبیقی جامعه مدنی و ساختار جامعه مدینة‏النبی بپردازد. اساسا دین چه نسبتی با جامعه مدنی دارد، تعامل دین و دولت در این جامعه چگونه است؟ آیا پیدایش جامعه مدنی در عصر جدید ارتباطی با این جامعه در عصر نبی اکرم صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم دارد؟ جامعه مدنی و دین چه سنخیتی دارند؟ موضوع جامعه مدنی نسبت به جهت‏گیرهای مذهبی اشخاص چیست؟ معیار تشخیص جامعه مدنی و تفاوت آن با مدینة‏النبی چیست؟ این مقاله، تلاش می‏کند تا به سؤالاتی از این دست پاسخ دهد. نویسنده محترم، معتقد به تباین ماهوی و عمیق جامعه مدنی و دینی بود. و در پایان به تفاوت‏های این دو جامعه و ویژگی‏های جامعه مدینة‏النبی اشاره دارد.

به رغم اینکه در قرن بیست و یکم سرعت تحولات فزونی یافته ولی بسیاری از پژوهشگران بر این باورند که برخی پایه‌های ارزشی و معنوی جامعه بشری لرزان و سست شده است . اگرچه برخی در این راستا به علوم طبیعی متوسل می‌شوند ، ولی بسیاری از قوانین طبیعی همان جایگاه و ارزش گذشته خویش را دارا هستند . با فرض این موضوع ، پس چگونه می‌توان ارزشهای معنوی و دینی بشری را زیر پرسش برد ؟ به ویژه اینکه انسان در رابطه خویش با متن دچار تغییر بنیادین نگشته است . نوشتار پیش رو بر این باور است که بازنگری در مبادی فکری مادیگری سبب می‌شود تا ...