حسین زیبنده

نظام حکمرانی فضای مجازی جمهوری اسلامی ایران به واسطه توسعه پرشتاب فناوری اطلاعات و ارتباطات در سال های گذشته ساختارهای گوناگونی را تجربه نموده است. در دهه اخیر با توجه به مسائل فرا بخشی فضای مجازی و سریان آن به نظام های اجتماعی مختلف، ساختاری شورایی و فرا قوه ای به نام «شورای عالی فضای مجازی» با هدف تمرکز و یکپارچه سازی سیاست گذاری فضای مجازی تشکیل گردید. اکنون پس از گذشت یک دهه از عمر این شورا، لازم است عملکرد این نهاد در تناسب با اهداف و وظایف مشخص شده برای آن مورد ارزشیابی قرار گیرد. ازاین رو هدف از اجرای پژوهش حاضر، بررسی و تحلیل شکاف عملکردی شورای عالی فضای مجازی است که ضمن ارزشیابی مسیر طی شده، مسیر پیش روی این نهاد را نیز روشن می سازد. پژوهش حاضر تحقیقی از نوع آمیخته اکتشافی است. در بخش کیفی، داده های گردآوری شده از اسناد، منابع کتابخانه ای، بیانات رهبری و مصاحبه ها با استفاده از روش تحلیل مضمون مورد تحلیل قرار گرفتند و درنهایت اهداف و وظایف شورای عالی فضای مجازی در 23 مضمون سازمان دهنده و 5 مضمون کلیدی طبقه بندی گردیدند. در بخش کمی نیز برای تحلیل داده های گردآوری شده از پرسشنامه از روش تحلیل اهمیت-عملکرد (IPA) استفاده شده است. برای این پژوهش می توان دو یافته مهم را برشمرد: اول، شناسایی و طبقه بندی مجموع اهداف و وظایف شورای عالی فضای مجازی و اعتبار یابی آن که در گام اول پژوهش انجام شده است؛ دوم، دسته بندی این مؤلفه ها از منظر خبرگان و بر اساس عملکرد شورا در «ناحیه تمرکز»، «ناحیه استمرار کار خوب»، «ناحیه اولویت پایین» و «ناحیه اتلاف منابع» است. یافته ها حاکی از آن است که به صورت کلی شورای عالی فضای مجازی لازم است اکثر مؤلفه های مربوط به کار ویژه «تصمیم گیری و طراحی خط مشی» و «ارزشیابی خط مشی» را تقویت نماید.

اینترنت اشیاء ازجمله فناوری های نوظهوری است که به واسطه منافع اقتصادی و رفاه اجتماعی چشمگیری که در پی دارد، مورد توجه قرار گرفته و کشورها در صدد طراحی نظام سیاست گذاری مطلوب در این حوزه برآمده اند. ایران نیز نیازمند طراحی مدل مواجهه فعالانه مختص خود است. استفاده از تجربیات کشورهای پیشرو در زمینه اینترنت اشیاء یکی از منابعی است که می تواند خط مشی گذاران را در طراحی نظام خط مشی یاری نماید. این پژوهش با رویکردی توصیفی تحلیلی به دنبال بررسی تطبیقی خط مشی کشورهای مختلف در حوزه اینترنت اشیاء است. در این تحقیق با استفاده از منابع کتابخانه ای و مطالعات اسنادی و بهره گیری از روش مطالعه تطبیقی به دنبال پاسخ به این سؤالات هستیم که اتحادیه اروپا، ایالات متحده آمریکا و چین به عنوان کشورهای پیشرو در این زمینه چه اهدافی برای نظام خط مشی گذاری اینترنت اشیاء خود برگزیده اند و سیاست ها و راهبردهای آنها برای دستیابی به آن اهداف چیست؟ پس از بررسی و توصیف نظام خط مشی گذاری این کشورها، وظایفی که دولت ها بر عهده دارند را ذیل دو دسته «انتخاب اهداف راهبردی و توسعه فعالانه خط مشی ها» و «انتخاب راهبردها، مشارکت دادن و ظرفیت سازی» طبقه بندی نموده ایم.

هدف: در این پژوهش به کمک چارچوب ائتلاف مدافع، فرایند تغییر خط مشی در خرده سیستم پهنای باند اینترنت ثابت و نقش ائتلاف های مختلف در این تغییر بیان شده است. سیاست های پهنای باند، به عنوان یکی از سیاست های مهم در عرصه فنی زیرساختی فضای مجازی، از دهه 1380 تا کنون، دچار تحول جدی شده است که چگونگی ایجاد آن، برای تصمیم گیران و کارشناسان این حوزه بسیار درس آموز است و فهم مسائل امروز سیاست گذاران را نیز تسهیل می کند. هدف از اجرای این پژوهش، فهم چگونگی تغییر سیاست رسمی جمهوری اسلامی ایران، در حوزه پهنای باند اینترنت ثابت از توسعه محدود به توسعه آزاد است. روش: پژوهش حاضر با استفاده از راهبرد مطالعه موردی و استفاده از روش مطالعه اسنادی اجرا شده است. بدین منظور، 15 سند مهم در این حوزه بررسی شد و با استفاده از منطق روش های کیفی، 8 روند کلان و خرده روند استخراج گردید. به منظور تأیید نتایج، از سازوکار گروه کانونی استفاده شده است. یافته ها: یافته ها حاکی از آن است که در رقابت دو ائتلاف توسعه محدود و توسعه آزاد پهنای باند، عوامل بسیار مهم در تغییر سیاست ها عبارت اند از: تغییر نظام حکمرانی کشور و توسعه روزافزون فناوری ها و به تبع آن، فشار اجتماعی برای شکل گیری این توسعه. نتیجه گیری: یادگیری این فرایند طی شده در دو دهه و در نظر گرفتن شرایط امروز ایران و جهان، تغییر در بعضی باورهای ثانویه و شکل گیری ائتلاف سومی است که توسعه ای با محوریت حکمرانی فناورانه را دنبال می کند.

سیاست گذاری خردمندانه برای استفاده حداکثری از فرصت ها و به حداقل رساندن تهدیدهای حاصل از فناوری های نوین در کشور، نیازمند توجه به شرایط محیطی به عنوان بستر اساسی برای توسعه و فراگیری این رخدادها است. مطالعه چگونگی مواجهه تاریخی ایرانیان (حاکمیت، عامه مردم و جریان های اثرگذار) با فناوری های نوظهور مسئله ای است که به تبیین هر چه بهتر شرایط زمینه ای حاکم بر جامعه کمک نموده و درس آموزی های مغتنمی برای سیاست گذاری این حوزه دارد. این پژوهش با بهره گیری از رویکرد تطبیقی تاریخی و تمرکز بر روش های درس آموزی از خط مشی و همچنین استفاده از منابع کتابخانه ای و اسنادی، به دنبال آن است که چگونگی مواجهه ایرانیان با فناوری های جدید در دوران پهلوی و قاجار را تحلیل نماید. برای این منظور در انتهای پژوهش یافته های محققان در قالب سه دسته خط مشی های حاکمیت، شرایط زمینه ای جامعه و وضعیت بازیگران کلیدی ارائه شده است.

اینترنت اشیا نسل جدیدی از پیشرفت های فناورانه است که در سال های اخیر توجه بسیاری از پژوهشگران جهانی را به خود جلب کرده است. همان طور که گسترش فناوری های نوظهور ابعاد گوناگون اجتماعی را تحت تأثیر قرار می دهد، به تبع آن مسائل و چالش های بسیاری را پیش روی حاکمیت ها می گذارد که نیازمند پژوهش های محققان در حوزه های گوناگون اجتماعی، به ویژه خط مشی گذاری است. این فنّاوری به مثابه یکی از روندهای مهم فناوری اطلاعات و ارتباطات در سال های آتی، گستره ای از این گونه مسائل را نیز با خود به همراه دارد. مواجهه فعالانه با این فنّاوری نیازمند فراهم شدن زیرساخت های علمی و پژوهشی برای خط مشی گذاری است که مقدمه آن مشخص شدن دستورکارها و حوزه های پژوهشی برای محققان این حوزه است. پرسشی که پژوهشگران خط مشی در بدو ورود فنّاوری های جدید با آن مواجه اند این است که اولاً برای توسعه این فنّاوری چه مسائل و چالش هایی پیش روی حاکمیت وجود دارد؟ و ثانیاً برای خط مشی گذاریِ بهتر باید چه پشتوانه های نظری و علمی فراهم شود؟ نه فقط حجم پژوهش های اجتماعی و سیاست گذارانه انجام شده در حوزه اینترنت اشیاء درحکم فنّاوری نوین آن چنان رضایت بخش نیست، بلکه عموم آن ها نیز ناظر به کاربردها و حداکثر بررسی یکی از ابعاد چالش هایی است که در آینده ممکن است با آن مواجه شویم؛ درحالی که در قدم اول با نگاهی کلان نیازمند پاسخ به سؤالات ذکرشده و مشخص کردن دستورکارهای پژوهشی و نقشه راهی برای تمرکز پژوهشگران بر حل مسائل صحیح و توسعه متوازن این حوزه هستیم. این پژوهش با رویکردی توصیفی - تحلیلی و استفاده از چارچوب تحلیلی نظام ملی نوآوری و رویکرد کارکردی به آن، به دنبال تعیین مسائل جنبه دانشی خط مشی اینترنت اشیاء و هدایت پژوهش ها و تحقیقات سیاست گذارانه در این حوزه است. در این تحقیق، با استفاده از منابع کتابخانه ای تلاش شده است که ضمن بررسی تجارب دیگر کشورها برای هدایت نظام ملی پژوهش و نوآوری خود، دستورکارهایی برای پژوهشگران علاقه مند به حوزه خط مشی فنّاوری نوظهور اینترنت اشیاء ارائه کند. درنهایت دستورکارها ذیل سه رهیافت حکمرانی، نهادی و فنی طبقه بندی شده اند.

ظرفیت های فضای مجازی به معنای بهره برداری از منابع، ابزارها و امکانات فضای مجازی برای توسعه و تبلیغ دین از طریق آموزش است. امروزه از ظرفیت شبکه های اجتماعی، وب، نظام های مدیریت یادگیری، بازی های رایانه ای و سایر ابزارها جهت نشر آموزش های دینی و تبلیغ ادیان استفاده می شود. ظهور کلیساهای مجازی، پاسخگویی تمام وقت به سؤالات دینی و مهمتر از همه، زندگی معنوی در فضای مجازی- تنها- بخشی از تعامل عالمان دین و کاربران در این فضا است. هدف از این پژوهش، شناسایی چالش های پیش روی ظرفیت سازی به منظور توسعه محتوای آموزشی در فضای مجازی و ارائه راهبردهایی برای ظرفیت سازی در این فضا، در حوزه آموزش است؛ لذا این مقاله با رویکرد پژوهش کیفی برخط و با استفاده از تحلیل داده های موجود در فضای مجازی، ابتدا چالش های مرتبط با ظرفیت های آموزش محتوای دینی در فضای مجازی را بررسی کرده و سپس به ارائه راهبردهایی به منظور بهره برداری بهینه از ظرفیت های فضای مجازی پرداخته است. نتایج حاصل از مطالعه نشان می دهد با توجه به سرعت بالای رشد و توسعه فضای مجازی، ضرورت اتخاذ راهبردهای سازنده و زیرساختی، تدافعی و محتوامحور- بیش از پیش- احساس می شود.