حمیدرضا رحیمی

از تقیه به عنوان یکی از اسباب صدور حدیث یاد می شود. شناخت روایاتی که در شرایط خاص تقیه صادر شده اند، نیازمند بررسی دقیق است؛ چراکه معصومu در این شرایط به بیان حکم واقعی و نظر صحیح خود نپرداخته است. وجود چنین روایاتی در حوزه تفسیر مورد اختلاف است. معتقدان به وجود تقیه در روایات تفسیری، شاخصه هایی برای این دسته از روایات تعیین کرده اند. در این نوشتار با روش توصیفی تحلیلی و استناد به منابع روایی، در پی پاسخ به این پرسش هستیم که چه شاخصه هایی برای روایات تقیه ای در تفسیر ارائه شده است؟ و آیا ادعای تقیه ای بودن این روایات صحیح است؟ در این بررسی، مخالفت با مبانی کلامی و اعتقادی شیعه، موافقت با مذهب عامه، شهرت در میان عامه و مخالفت با سیاق آیات، به عنوان 4 شاخصه روایات تقیه ای تفسیری مطرح شده است. با نقد و بررسی این دسته از روایات، ضعف ادعای تقیه ای بودن آن ها به دلایلی چون نداشتن مهم ترین ویژگی های صدور روایت تقیه ای، تصریح بر جعلی بودن آن ها، راهیابی اسرائیلیات در این دسته از روایات و تضاد برخی از این روایات با آیات قرآن روشن گردید.

پس از حدود نیم قرن از مطرح شدن رهیافت گفتمانی در حوزه علوم اجتماعی و سه دهه بهره گیری از این رهیافت در پژوهش های سیاسی در ایران، انجام پژوهشی در مورد این پژوهش ها ضروری به نظر می رسد. بر این اساس، در این مقاله این سؤال مطرح شده که پژوهش های مبتنی بر رهیافت گفتمانی در ایران دارای چه گرایش هایی در سطح نظری و مضمونی بوده و دچار چه کاستی ها و چالش هایی هستند؟ در پاسخ به این پرسش تلاش شده تا با فراتحلیل حجم نمونه ای (201 مورد) از پژوهش های سیاسی مبتنی بر رهیافت گفتمانی و گرایش های نظری و تنوع موضوعات و مضامین غالب آن در پژوهش های ایرانی نشان داده شود. همچنین یافته های پژوهش نشان می دهد که این پژوهش ها در دوسطح میزان انطباق دقیق این پژوهش ها با رهیافت گفتمانی و نیز نقدهای وارده بر این رهیافت در سطح جهانی دچار آسیب ها و چالش هایی هستند.