امیر رضاقلی

مفهوم «سِلم» از مفاهیم پرتکرار ادعیّه و زیارات و از اصلی ترین ارکان تولّی به معصومان: به شمار می آید. این مفهوم به معنای دریافت حالت خضوعی است که مؤمن در مسیر کسب آن از خواهش های نفسانی و خواسته های شخصی فاصله گرفته و به سوی حاکم نمودن خواسته خداوند و ائمّه اطهار: در نیّت، قلب و اعمال خود حرکت می کند. این مفهوم در زیارت جامعه کبیره صراحتاً در شش فراز به کار رفته است. پرسش اصلی این پژوهش آن است که «سلم» در زیارت جامعه کبیره چگونه تبیین شده و چه ابعادی در روایات امامیه و شرح های آن زیارت دارد؟ این پژوهش با روش توصیفی-تحلیلی، سطوح سه گانه «سلم امامان در برابر خداوند»، «سلم مؤمنان در برابر امامان» و «سلم مؤمنان در برابر یکدیگر» را بررسی می کند. نتایج نشان می دهد که سلم امامان در دو حالت خلقت و مصائب، سلم مؤمنان در عوالم پیشین و در برابر دستورات امامان و سلم مؤمنان نسبت به یکدیگر که منشأ آن تسلیم به امامان است، تبیین شده است.

معرفت شناسی، دانشی است که از چیستی، ابزار، معیار و اسباب معرفت سخن گوید. این دانش، نوپدید بوده اما موضوع آن در متون اسلامی، پرسابقه است. دانش معرفت شناسی، عهده دار شناخت عوامل اثرگذار بر معرفت است تا در نتیجه بتوان میزان خطای معرفتی انسان را کاهش داد. از میان عوامل تأثیرگذار فراوانی که قرآن کریم و روایات معصومان بدان اشاره داشته اند، دو عامل ولایت و اخلاق را می توان از مهمترینِ آنها دانست که می توانند معرفت صحیح آفریده یا شناختی ناصحیح را به بار آورند. در این نوشتار که به روش توصیفی-تحلیلی و با استناد به گزاره های قرآنی-حدیثی سامان یافته، اثرگذاریِ تولّی به ولایت حق یا باطل و تخلّق به اخلاق پسندیده یا نکوهیده بر معرفت و کیف فهم انسان، مورد بررسی قرار گرفت و ثابت شد این دو عامل می توانند شناخت انسان را دگرگون و او را به سوی باور صحیح سوق داده یا از آن بازدارند. نیز روشن شد دو عامل ولایت و اخلاق دارای پیوستگی بوده و نمی توان اثرگذاری هر یک بر معرفت را بدون درنگ در دیگری، سنجش نمود.

آیت اللّه محمّدی ری شهری (1401-1325ش) از محدّثان و احیاگران حدیث در دوره معاصر بودند که با تأسیس مؤسّسه علمی- فرهنگی دارالحدیث، گام بلندی در تبیین و ترویج معارف اهل بیت(علیهم السلام) برداشتند. تبحّر خاص، ذهن خلّاق و منظومه وار ایشان، در کنار ساماندهی شایسته پژوهش های گروهی که به آثار حدیثی فاخری انجامید، بایستگی دستیابی به شناخت مراحل و شیوه دستیابی به فهم حدیث در نگاه ایشان را دوچندان می کند. به نظر می رسد فرآیند فهم حدیث یا همان فقه الحدیث که دانشی با پیشینه طولانی نزد عالمان مسلمان است، در نگاه مرحوم ری شهری به سه بخش «مقدّمات فقه الحدیث»، «فقه الحدیث» و «دستمایه فقه الحدیث» قابل تقسیم است. هم بخش اول که عهده دار فراهم آوری پیش نیازهای فهم متن حدیث است و هم بخش دوم که عهده دار فهم متن و مقصود حدیث است، هر کدام شامل پنج مرحله هستند و بخش سوم نیز که عهده دار چگونگی و چارچوب های ارائه نتیجه حاصل از فقه الحدیث است، در بردارنده چهار مرحله می باشد.