دنیا عسگریان

کلان گفتمان حمایت از زنان و ذیل آن خرده گفتمان حمایت از سلامت آنان، طی قرن های هجدهم تا بیستم میلادی متاثر از جنبش ها و کنوانسیون های سازمان یافته توسط سازمان های رسمی و نهادهای حامی حقوق زنان در کشورهای غربی شکل گرفت. در این مسیر بسیاری از کشورهای در حال توسعه نظیر ایران در جریان مواجه با تمدن جدید، انعکاسی از آنچه در کشورهای غربی در جریان بود را به نمایش گذاشتند. ریشه ی اصلی توجه به سلامت زنان در این سال ها را می توان ذیل روایتی بزرگتر تحت عنوان روایت جدید توسعه ی جهانی بر مبنای توجه و تمرکز بر زنان به عنوان نیروی انسانی بررسی کرد. متاثر از جریان های فوق حکومت محمدرضا شاه برای دستیابی به اهداف توسعه در ایران ناچار شد تا توجهی خاص به سلامت زنان داشته باشد. هدف اصلی این پژوهش روشن ساختن بررسی روند تاثیرپذیری سلامت زنان ایرانی از تغییرات جهانی است. پرسش اصلی این است که برنامه های جهانی توسعه و شکل گیری سازمان های جهانی حامی زنان تا چه حد بر نظام سیاست گذاریِ ایران در موضوع سلامت زنان در طی سال های 57-1340ش. تاثیر گذاشته است؟ پژوهش حاضر با استفاده از شیوه ی اسنادی و کتابخانه ای در تلاش است تا روند سیاستگذاری و هم چنین مسئله شدن سلامت زنان در طی دو دهه ی پایانی حکومت پهلوی را در پرتوی تحولات جهانی تببین کند. یافته های این مقاله نشان می دهد که در جریان تمایل محمدرضا شاه به موضوع گفتمان توسعه، حکومت تلاش بود تا همگام با سیاست هایِ جهانیِ حمایت از سلامت زنان حرکت کرده و سطح سلامت زنان ایرانی را ارتقا دهد.

توجه به موضوع سلامت زنان به عنوان نیمی از جمعیت کشور از یک سو و نقش این گروه در تأمین نیازهای سایر اعضای خانواده از سوی دیگر موجب شده است تا حاکمان نگاه ویژه ای به زنان و سلامت آنان داشته باشند. عواملی نظیر پراکندگی جغرافیایی، تمرکز جمعیت در نواحی روستایی و عشایری در ایران، توسل به طبیبان سنتی برای درمان، رسم ازدواج زودهنگام دختران در کنار اولویت نداشتن موضوع سلامت زنان موجب شده است تا زنان ایرانی در طول تاریخ با مشکلات متعددی در حوزهٔ سلامت روبه رو شوند. ورود ایران به عصر جدید و رویارویی مردم، به ویژه روشنفکران و حاکمان، با مفاهیم دنیای مدرن در دورهٔ قاجار و پهلوی اما نقطهٔ شکافی عمیق در جریان فوق به حساب می آید. پژوهش پیش رو در پی بررسی این مسأله است که موضوع سلامت زنان ایرانی به دنبال ورود و پیاده سازی کدام عناصر دنیای مدرن مورد توجه قرار گرفته و چگونه نظم پیشین دستخوش تغییر شده است؟ پژوهش حاضر با استفاده از شیوهٔ اسنادی و کتابخانه ای در تلاش است تا روند تخصصی شدن نگاه به موضوع سلامت زنان ایرانی را از دریچهٔ مواجههٔ ایرانیان با دنیای مدرن و نقش حاکمان و فعالان اجتماعی در دورهٔ قاجار و پهلوی تبیین کند. یافته های پژوهش حاضر نشان می دهد که شکل گیری جنبش مشروطه و تأسیس نهادهای قانون گذار، بر پایی تشکل های حامی زنان، توجه به آموزش زنان و دختران، عهده دار شدن ارائهٔ خدمات حوزهٔ سلامت زنان توسط دولت و همراهی حاکمیت با جریان ها و سازمان های بین المللی حامی زنان در دورهٔ مورد بحث توانسته است برای نخستین بار سلامت زنان را به مثابهٔ یک مسأله (Problem) پیش روی دولت و حامیان زنان قرار دهد. سامان دادن به این اقدامات در شرایط فقدان حمایت حاکمیت و نهادهای ذی ربط در دورهٔ قاجار، بر دوش اندک فعالان حوزهٔ زنان و نخستین تشکل ها بوده است. در سایهٔ سیاست تمرکز قدرت و تلاش حاکمیت پهلوی اول و دوم با هدف اجرایی سازی گفتمان های تجدد و توسعه در کشور، حاکمیت برنامه های حمایت از سلامت زنان را نیز عهده دار شده و حتی هدایت تشکل ها را نیز در دست خود گرفت.