عصام سلمانیان

آیه 89 سوره نحل، معروف به آیه تبیان، از زوایای گوناگونی مورد بررسی مفسران و قرآن پژوهان قرار گرفته و بیشترین موضوع موردبحث دلالت عبارت «کل شیء» بوده که پرسش هایی نیز در پی داشته است: اینکه چگونه متن قرآن می تواند حامل معانی بسیار باشد، به گونه ای که از آن تعبیر به «کل شیء» شود و چه کسانی و از چه طریقی می توانند به معانی آن دست یابند. هدف این پژوهش مقایسه و تطبیق دیدگاه های علامه طباطبایی و حسن زاده آملی در تبیین این دو مسئله بوده است: (1) «کل شیء» چه گستره ای دارد؟ (2) درک قرآن با وصف «تِبْیانًا لِکلِّ شَیءٍ» ویژه چه کسانی است؟ این مطالعه نشان می دهد که دیدگاه های طباطبایی و حسن زاده آملی همسوست و بین آن ها اختلاف ساختاری و ریشه ای وجود ندارد، بلکه تفاوت ها صرفاً از جهت اجمال و تفصیل است و به نظر می رسد، پاسخ های حسن زاده همان نگاه طباطبایی بوده که از طریق معرفت نفس برهانی شده است. بر این اساس، این دو دانشور از دو مسیر متفاوت «تِبْیَانًا لِکُلِّ شَیْ ء» را بررسی کرده و به اصول واحدی رسیده اند.