درخت حوزه‌های تخصصی

یکی از مباحث مهم عرفان نظری در اسلام بحث از خاتم الاولیاء است. عرفا معتقدند هر آنچه در هستی و کائنات وجود دارد مظهری از مظاهر حق تعالی است. خداوند دارای صفات و اسمائی است و هر یک از آن ها در جهان نیازمند مظهری است تا خود را نشان دهد. یکی از اسامی مهم خداوند ولیّ است، پس آن نیز نیازمند مظهری است که اولیای الهی مظاهر این ولایت هستند. از آنجا که جهان و مظاهر الهی روزی به پایان می رسد، لازم است مظهر اسم ولیّ نیز دارای خاتمی باشد که با ظهور او جهان به پایان برسد. در اینکه این خاتم کیست در آثار ابن عربی از حضرت عیسی (ع)، حضرت مهدی (عج) و خودش نام برده شده است. در این مقاله بر آنیم که دیدگاه مؤیّد الدّین جَندی یکی از شارحان ابن عربی و فصوص الحکم را که اصرار فراوانی بر خاتم بودن ابن عربی دارد، طرح و سپس نقد کنیم و ضمن اشاره ای کوتاه به دیدگاه قیصری اثبات کنیم که ابن عربی نمی تواند خاتم اولیاء باشد.

یکى از مباحث بنیادین در عرفان عملى، موضوع «معرفت نفس» است. اهل معرفت مسئله «معرفت نفس» را پایه همه معارف دانسته، آن را نردبان معرفت پروردگار مى دانند. منظور از «معرفت» در بحث معرفت نفس، همان معرفت حضورى و شهودى به نفس است. از دیگر محورهاى پایه اى در عرفان اسلامى، مبحث «انسان کامل» است. انسان کامل در هر زمانى، دربردارنده همه معنویات، هدایت ها و معارف ناب الهى است. تنها مصداق زنده انسان کامل در عصر کنونى، حضرت مهدى (عج) است. مسئله اصلى این پژوهش آن است که آیا سالکى که در وادى «معرفت نفس» گام برداشته است، مى تواند در مراحل عالى آن، انسان کامل و حجت زنده پروردگار را شاهد باشد؟ هدف این پژوهش تبیین رابطه میان «معرفت شهودى نفس» و «مهدویت» است که با روش «تحلیل عقلانى» به این نتیجه رسیده که امکان معرفت شهودى به انسان کامل و جایگاه برجسته او براى برخى از اهل معرفت، و البته در حد قابلیت قابل وجود دارد.

این مقاله با هدف ارائه توصیه های سیاستی و راهکارهای اجرایی تبلیغ و ترویج مهدویت در رسانه های دیجیتال و الکترونیک در جمهوری اسلامی ایران انجام شده است. روش تحقیق توصیفی _ تحلیلی و گردآوری اطلاعات کتابخانه ای بوده و مبتنی بر روش منتخب سیاست گذاری فرهنگی است که با شناسایی مسائل شروع می شود و سپس با تعیین دستور کار و تجزیه و تحلیل و گزینه سازی، به بررسی و ارائه پیشنهادها و انتخاب گزینه سیاستی و طراحی سیاست می پردازد. در این مقاله برای ارتقای جایگاه تبلیغ مهدویت در کشور، توصیه های سیاستی و راهکارهای اجرایی در محورهای مختلف در رسانه های دیجیتال باید مورد توجه جدی سیاست گذاران فرهنگی کشور قرار گیرد؛ مثل: تهیه نقشه راه بیست ساله ترویج مهدویت؛ تدوین و اجرایی کردن نظام جامع آموزش های مجازی مهدویت؛ تاسیس مرکز مجازی ترویج جهانی اندیشه مهدویت؛ تشکیل دانشگاه مجازی جهانی مهدویت و موعودگرایی؛ شبکه سازی اجتماعی و اشتراک گذاری محتواهای فاخر مهدوی؛ راه اندازی شبکه هوشمند مبلغان مهدوی در فضای مجازی؛ تدوین نظام جامع نظارت و هدایت فضای مجازی؛ تشکیل قرارگاه رصد و دیده بانی مداوم فضای مجازی؛ ایجاد پایگاه های اطلاع رسانی چند زبانه مهدوی؛ تدوین دانشنامه مجازی مهدویت و انتظار؛ نشر نمادها و طرح های هنری در فضای مجازی.

این مقاله با محوریت سخنی از امام صادقA است به یکی از یارانش که وی فرج را در گشایش امور دنیوی می دانست و امام دیدگاه او را تصحیح فرمود: «هرکس این امر امامت را بشناسد، به سبب انتظارش فرج یافته است.» وی نگاهی حداقلی و سطحی به امر فرج داشت؛ درحالی که با نگاه حداکثری و راه گشا به امر فرج، جایگاه والای آن، از منظر ائمه آشکار می گردد، طبعاً معنای فرج در شکل جامع آن که زیر بنا واساس تمام تفکرات مهدوی است، تبیین و رابطه آن با انتظار آشکار خواهد شد. این نوشتار با روش توصیفی، تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه ای سازماندهی شده است. یافته های پژوهش نشان می دهند برای فرج مراحل ومراتبی قابل تصور است که با مبنا قرار دادن روایت یاد شده به دو مرتبه از مراتب فرج، در ضمن دو مرحله اشاره می شود: مرتبه اول که «نگاه حداقلی» و پایین ترین رتبه را دارد، عبارت است از فرج در امور دنیوی، و مرحله دوم آن که «نگاه حداکثری» به فرج است، همانا فرج اخروی است، که از نظر امام معصوم ممدوح شمرده شده و برای منتظران اثر تربیتی خواهد داشت، و با تبیین این مرحله، معنای امر فرج روشن می شود.

از جمله مهم ترین معارف مهدویت که مورد توجه اندیشمندان بسیاری در سراسر دنیا است، تداوم حیات موعود مورد انتظار مسیحیان و یهودیان حضرت مسیح7 و نزول ایشان در زمان ظهور حضرت مهدی4 و اقتدا به آن حضرت به نشانه اعلان حقانیت دین اسلام است. از جمله آیاتی که در این باره مورد بحث و استناد محققین عرصه مهدویت و مفسرین بزرگ قرار گرفته و یکی از ابعاد این مبحث یعنی تأیید تداوم حیات و نزول مسیح7 در آخرالزمان و ایمان آوردن همه اهل کتاب به ایشان و در نتیجه پذیرش حقانیت اسلام را تبیین می کند، آیه شریفه 159 سوره مبارکه نساء است. نگارنده کوشیده است به روش توصیفی تحلیلی مهم ترین تفاسیر موجود در بین فریقین را مورد مطالعه و ارزیابی قرار دهد و میزان دلالت آیه مذکور بر ادعای فوق را از دیدگاه صاحبان این تفاسیر ارزشمند ارزیابی نماید و در این مسیر به این نتیجه دست یافته است که با وجود دیدگاه های متعدد و گاه متضاد، اما بسیاری از مفسرین بزرگ شیعه و اهل سنت، دلالت آیه بر معنای فوق را یا به عنوان معنای ظاهر آیه و یا به عنوان یکی از احتمالات برتر یا لااقل موجه پذیرفته اند؛ علاوه بر این که ارزیابی دلایل مطرح در این دیدگاه ها، نشان می دهد که تنها یک دیدگاه توانسته همه اشکالات مطرح را پاسخ گوید و حتی راه حلی برای جمع عرفی معقول و مقبول در بین روایات وارده و نیز اقوال مختلف مطرح نماید.

مقوله مهدویت در تصور آگاهانه اسلامی به تلاشی هدفمند برای انتظار و جهادی بیدارگر تبدیل شده است که منتظران را برای قدم نهادن در عرصه جهاد و تربیت درونی که همان جهاد اکبر و مبارزه با شیطان و نفس اماره است، رهبری میکند. این نوشتار با نظر به سابقه مسئله مهدویت در قرآن، احادیث نبوی و گفتار اهل بیت (ع) و با نگاهی به دیدگاه های عالمان متأخر و متقدم اهل سنت در این باره، به بررسی زمینه های مورد اتفاق مسلمانان در مسئله مهدویت میپردازد. نگارنده، در این باره از انتفاق نظر در قطعیت برپایی حکومت مهدی (ع)، وحدت نظر در جهانی بودن حکومت مهدوی و یکسانی آراء درباره برخی کیفیات و علائم ظهور به عنوان زمینه های مورد اتفاق مسلمانان در مسئله مهدویت نام میبرد و بر این اعتقاد پای میفشارد که وجود این عرصه های عمده اتفاق نظر، در نهایت به امر تقریب مذاهب اسلامی خواهد انجامید. این نوشتار در نهایت از امت اسلامی میخواهد که به دلیل اهمیت مقوله مهدویت و خطری که این مسئله برای منافع و ماهیت دشمنان اسلام به همراه دارد، به توطئه های زیرکانه آنان علیه اعتقاد به مهدویت در اشکال قدیم و جدید آن توجه کاهی داشته باشند.

جامعه منتظِر جامعه ای است که با بنیادنهادن بایسته های زمینه ساز در ظهور و تداوم بخشیدن به آن در مسیر تحقّق حکومت مهدوی گام برمی دارد. ضرورت کاوش در این بایسته ها که اعم از وظایف فردی، اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و غیر آن است در جوانان نمود بیشتری دارد؛ زیرا جوان در اوج آمادگی جسمانی و روحانی قرار داشته و نسبت به امور حق، پذیرش بیشتری دارد. افزون بر آن جوان در حکومت امام زمان (عج) جایگاه ویژه ای دارد. بررسی این وظایف در این پژوهش با روش توصیفی - تحلیلی قابل دستیابی است. با جستجو در آثار حدیثی و نگاه اندیشمندان شیعی به وظایفی از جمله معرفت زایی و معرفت افزایی، قدرت افزایی، تاب آوری، مسئولیت پذیری و خودباوری می توان رسید. بر جوانان منتظر بایسته است تا معرفت خود را نسبت به حجّت الهی افزایش داده، قدرت جسمانی و نظامی خود را تقویت کنند و در برابر مشکلات و ناهمواری ها مقاوم باشند. همچنین باید مسئولیت هایی که بر عهده آنان است را پذیرفته و اعتماد به نفس خود را حفظ کنند.

علّامه نمازى شاهرودى در آثار و تألیفات خود، معارف دینى و اعتقادى را بحث و بررسى کرده است : ـ کتاب تاریخ فلسفه و تصوف به شیوه پرسش و پاسخ تنظیم شده و مباحث شریعت و طریقت، حقیقت وحدت وجود، روش شرایع در هدایت، معرفت فطرى خدا، ردّ بر فلاسفه و صوفیه، و لزوم رجوع به کتاب، و سنّت را بررسى کرده است. ـ در کتاب علم غیب با تمسّک به ثقلین به بررسى آیات و روایات در موضوع اثبات علم غیب اهل بیت : مى پردازد. ـ موضوع توسّل و وسیله قرار دادن ائمه : را در کتاب وسیلة النجاة بررسى کرده است و زیارت ایشان : را زیارت خدا مى داند. ـ قرآن و عترت در اسلام را در معرّفى و شناسایى ثقلین تدوین نمود تا مردمان را از شبهات رهایى بخشد. ـ اصول پنج گانه اعتقادى شیعه را در کتاب اصول دین و بر اساس منهج استاد خویش، مرحوم میرزا مهدى اصفهانى به رشته تحریر درآورد. ـ در کتاب اثبات ولایت با تأثّر از مکتب معارفى خراسان به وجوب پیروى از ولایت مى پردازد و ولایت تکوینى را نقد و بررسى مى کند. ـ اصول و فروع دین را در کتاب ابواب رحمت مطرح کرده است. معرفت فطرى خداوند به انسانها داده شده و باتذکّر پیامبران به آن معرفت فطرى متوجّه خواهیم شد، عقل نیز حجّت خدا و پیامبر باطنى است.

این مقاله، دیدگاه احمد الحسن بن اسماعیل درباره رجعت را نقد وبررسیمیکند. ازجمله مدعیان دروغین مهدویت، شخصی به نام احمدبن اسماعیل بصری، مشهوربه احمد الحسن است که خود را به عنوان امام مهدی (عج)خوانده است. او بعد از دوازده معصوم (ع) در زمان رجعت، حکومت میکند وبا چهار واسطه، فرزند امام مهدی (عج) است.وی بر این باور است که رجعت هنگامی آغاز میشود که پس از وفات حضرت مهدی (عج) 12 معصوم (ع) وقائم (عج)، جانشین میشوند، پس رجعت در زمان امام مهدی (عج) آغاز نمیشود، بلکه با آمدن 12فرزند ازفرزندان امام مهدی (عج) آغاز میشود. اینکه در روایات، سخن از امام زمان (عج) و رجعت ایشان میشود،منظور همان 12 فرزند امام زمان (عج)، یعنی همان مهدی بیست وچهارم است.آنچه در این نوشتار بررسی میشود، نقد برخی از مدعیان پیرامون مسئله رجعت است.هدف از این نوشتار، اشارهای چند به یکی از این جریانهاست تا جهان اسلام با بحرانهای جدی پیشرو بیشتر آشنا شده و در حفظ اسلام ناب محمدی، تلاشی مضاعف کند، اگرچه نور خدا هرگز خاموش نخواهد شد تا آنکه خود را آشکار کند.