درخت حوزه‌های تخصصی

علل، زمینه ها و شرایطی که باعث صدور خطبه ای از جانب امام علی× شده است «فضای صدور خطبه های نهج البلاغه» قلمداد میشود که در کتب حدیثی آن را «اسباب صدور حدیث» می گویند. این مقاله به منظور فهم بهتر معانی خطبه های نهج البلاغه و حل برخی تضاد های ظاهری به بررسی فضای فرهنگی ـ اجتماعی صدور این خطبه ها میپردازد. در این راستا علاوه بر بررسی روایات معتبر مربوط به خطبه های نهج البلاغه، مطالعه برخی شرح ها، کتب تاریخی مربوط به حوادث قرن اول هجری نیز سودمند است. ذکر این نکته نیز لازم است که ما در نقل فضای صدور حکم را به یک مورد خاص منحصر نمی کنیم؛ بلکه در فهم بهتر حدیث و روایت از آن بهره مند می شویم. در این نوشتار تلاش شده است تا با توجه به اهمیت مسئله، پیشینه تاریخی آن بازگو و روش های فهم فضای صدور تبیین و با آسیب شناسی بحث، میزان تأثیر فرهنگ زمانه در این خطبه ها واکاوی گردد. `

نظریه کنش گفتار یکی از رویکردهایی است که در حوزه تحلیل گفتمان مطرح شده است. این نظریه در آغاز توسط آستین مطرح شد و سپس به کوشش جان سرل توسعه و تکامل یافت. سرل کنش های گفتاری را به پنج دسته اظهاری، اعلامی، عاطفی، ترغیبی و تعهدی تقسیم بندی نمود. مقاله حاضر براساس نظریه کنش گفتار سرل، خطبه حضرت زینب سلام الله علیها را در کوفه بررسی کرده و به این نتیجه رسیده است که کنش های اظهاری، عاطفی و ترغیبی به ترتیب بیشترین کاربرد را در این خطبه داشته و در مقابل کنش های اعلامی و تعهدی به هیچ وجه به کار نرفته است. تطابق بافت موقعیتی خطبه با انواع کنش های به کار رفته در متن و بسامد آن ها، نشان از قدرت بالای مخاطب شناسی و درک عمیق آن حضرت از بافت موقعیتی است. روش استفاده شده در این بررسی، تحلیل محتوا (یا گفتمان) است و واحد تحلیل، مضمون در نظر گرفته شده است.

آموزش نهج البلاغه به عنوان یکی از شاخه های مهم متون اسلامی در قالب واحدهای درسی اصلی و اختیاری، بیش از سه دهه در دانشگاه های ایران مورد توجه قرارگرفته است. یکی از شیوه های مطرح و تقریباً سنّتی آموزش این متنِ عظیم، بیان آموزه های دینی، معرفتی، اعتقادی و تربیتی نهج البلاغه است. این در حالی است که نهج البلاغه در تقسیم بندی متون، یکی از شاخه های مهم متون ادبی شناخته می شود؛ لذا، توجه به جنبه های ادبی آن امری ضروری در آموزش است، زیرا استادان می توانند با استفاده از روش های کارآمد و نوین تدریس، مهارت هایی همچون صحیح خوانی، درک و فهم معنایی، ذوق ادبی و تشخیص ویژگی های سبکی حضرت علی (ع) را در دانشجویان افزایش دهند. امروزه، نظریه پردازان و متخصصان آموزش متون ادبی، راهبردهای کارآمدتری را برای آموزش نهج البلاغه ارائه داده اند که نه تنها به آموزش آموزه های محتوایی آن اهمیت می دهد، بلکه ادبیّت این متن عظیم ادبی را نیز پوشش می دهد. از این رو، جستار حاضر درصدد معرفی این راهبردها و میزان اجرای آن ها در دانشگاه های تهران است. روش پژوهش توصیفی ـ تحلیلی و ابزار اصلی آن را پرسشنامة محقق ساخته است. برخی از مهم ترین یافته های پژوهش نشان داد که نهج البلاغه در دانشگاه های تهران به عنوان یک متن ادبی تدریس نمی شود و بیشتر به مسائل محتوایی آن توجه می شود.

نوشتار پیش رو با عنوان بررسی تطبیقی روایات یمانی از منظر فریقین، در صدد پژوهش و پاسخ این سؤال است که یمانی در روایات چگونه تصویر شده و موارد مشترک و مفترقات روایات فریقین درخصوص یمانی کدام است؟ این مقال به شیوه کتابخانه ای، اهم مباحث روایات را به صورت تطبیقی بررسی نموده و تصویر روشنی از یمانی را ارائه کرده و به این نتیجه رسیده است که روایات فریقین درخصوص یمانی در مواردی مانند نام یمانی، حتمیت قیام، هدایتگری پرچم یمانی، مکان قیام، اقدامات و فتوحات یمانی، قریب به هم بوده و تفاوت محتوایی چندانی ندارد، اما محتوای روایات فریقین در القاب یمانی، زمان قیام و فرجام شخص یمانی و حرکت او متفاوت اند.

بحث درباره جایگاه عقل در ادراک وگفتگو از گستره اعتبار آن در حوزه تحصیل معارف الهى واحکام آن نفیاً یا إثباتاً از مهمترین ومطرح ترین مباحث جارى تاریخ بشر است. ودر برهه خاصى از تاریخ فکر اسلامى به کانونى از جذب ودفع افکار واندیشه ها مبدل گشته است. اخباریون ومحدثین که مرحوم مجلسى در میان آنان جایگاه ویژه دارد به نفى مطلق اعتبار وارزش عقل وجایگزینکردن تمسک به اخبار وکلام معصومین منسوب گشتهاند. مقاله اى که فرا روى شما خواننده محترم قرار دارد به بررسی و تحلیل کلماتى از علامه مجلسى پرداخته که ادعا شده است در راستاى مطالب فوق قرار دارد. در پرتو تحلیل وارزیابى کلمات ایشان به حدود اثرگذارى عقل در کسب معرفت وارزش واعتبار احکام عقلى آشنا خواهید شد.

پرسش از امکان معرفت کنه ذات و صفات الهی همواره یکی از مهم ترین مسائل در تاریخ اندیشه بشر است. در فرازهای متعددی از سخنان حضرت علی (ع) به این مسأله تصریح شده که معرفت کنه ذات و صفات الهی به وسیله هیچ کدام از ابزارهای شناخت برای بشر امکان پذیر نیست. اگرچه این نوع شناخت برای احدی مقدور نیست، ولی نمی توان به بهانه امتناعِ شناخت کنه ذات و صفات الهی، از اصل خداشناسی محروم ماند. شناخت خدا از طریق صفات و آثار صنع الهی در عالم تکوین امکان پذیر است. در این پژوهش برآنیم، به بررسی و تبیین معرفت کنه ذات و صفات الهی بپردازیم و با استناد به فرازهایی از کلام حضرت علی (ع) نشان دهیم که چنین شناختی نه تنها امکان پذیر نیست، بلکه اساساً ممتنع است. ولیکن خدا را از روی صفات و آثارش می توان شناخت.

مسألة اعتبار مطلق یا مشروط روایاتی که در کتاب¬های چهارگانه حدیث شیعه (کافی، فقیه، تهذیب و استبصار) گردآوری شده مهمترین چالش میان اخباریان و اجتهادگرایان است. مجتهدان اصولی که جملگی در عدم اعتقاد به اعتبار همه روایات کتب اربعه اشتراک¬نظر دارند در مورد دایره اخبار معتبر یکسان نمی¬اندیشند. برخی از آنها به اعتبار اغلب روایات این کتب تمایل دارند, و گروهی دیگر روش سخت¬گیرانه را برگزیده و اکثر این روایات را دچار آفت ضعف سند می¬دانند. در این مقاله ضمن بررسی این نظریات، نظریة چهارمی ارائه شده است. بر اساس این نظریه ملاک اعتبار سندی خبر، "مقبولیت عرفی" آن است. نتیجة این نظریه این است که همة روایات کتب چهارگانه واجد معیار مقبولیت عرفی بوده و از نظر سند معتبرند و صحت آنها نیازی به اثبات وثاقت راویان ندارد, ولی حجیت و اعتبار مطلق آنها به نبود موانعی که غالبا به متن مربوط است مشروط خواهد بود.

ابن اثیر (م 606 ق)، یکی از تواناترین غریب نگاران حدیث است و کتاب وی، النهایة فی غریب الحدیث و الأثر، یکی از مهم ترین کتاب های غریب الحدیث به شمار می رود. توانایی های فردی ابن اثیر، تسلّط او بر علوم مرتبط با غریب الحدیث هم چون لغت و حدیث و هم چنین بهره¬گیری از همه دستاوردهای گذشتگان، سه عنصر اساسی در موفّقیت او در این دانش و نیز توجّه زیاد صاحب نظران پس از او به کتاب النهایه نیز نشان گر قوّت کار وی در این عرصه است.