علقه

قرآن کریم که «تبیاناً لکلِّ شئ» است به همه علوم و فنون به شکل موجز و مختصر اشاره نموده است. یکی از مباحثی مهمی که در این کتاب آسمانی وجود دارد، مباحث مربوط به علم جنین شناسی است که قرآن کریم با ظرافت خاصی از 1400 سال پیش از آن سخن به میان آورده است. رسیدن به معنای اصلی واژگان و دلالات آ ن ها نیاز به مباحث معناشناسی دارد که با مراجعه به کتاب های لغوی اصیل از یکسو و از طرف دیگر قرآن کریم و بررسی سیر تطورات آن میسر می شود. در این مقاله سعی خواهیم کرد مباحث تفسیری و دلالی را که مفسران، لغت شناسان و محققان معناشناسی و نیز کسانی که دستی در علوم و تحولات زیستی بدن انسان و چگونگی خلقت او دارند را مورد بحث قرار داده تا از این رهگذر در معناشناسی واژه «عَلَقَه» نتایج سودمندی عاید تشنگان وحی گردد.

ایمانوئل کانت در نقد نیروی حکم عملکرد منطقی حکم ذوقی را بر حسب مؤلفه های کیفیّت، کمیّت، نسبت و جهت صورت بندی کرده است. وی در تبیین کیفیّت حکم ذوقی، خرسندی و ناخرسندیِ بی علقه را متعلق قوۀ ذوق معرفی می کند و از این حیث امر زیبا و حکم مربوط به آن را از خوشایندی علقه مند حاصل از مطبوع و خیر متمایز می سازد. با وجود اینکه کانت معنای علقه را در حوزۀ نقد عملی تبیین کرده است، لیکن در نقد سوم، علقه را «خرسندی از وجود متعلق» تعریف می نماید. چنین تعریفی هرگونه امکان ارتباط خرسندی حاصل از امر زیبا با قوۀ میل را نفی می کند. با این حال، وی در بندهای 41 و 42 نقد سوم، امکان «علقۀ تجربی و ذهنی به امر زیبا» را مطرح می سازد. تمایل به تکرار مواجهه با امر هنری و نیز زیبایی طبیعت از سویی، و احساس خرسندی بی علقه نسبت به وجود متعلق از سوی دیگر، تناقضی ظاهری در نسبت علقه با امر زیبا پدید می آورد. پژوهش پیش رو در نظر دارد با تشریح معنای علقه و توجه به فرآیند داوری حکم ذوقی، پیچیدگی احتمالی در قرائت تعریف کانت از «علقه» و امکان پیوند آن با امر زیبا در زیباشناسی وی را رفع کند یا دست کم روشن تر سازد.

قرآن کریم مراحل مختلفی را در مورد خلقت انسان بیان می کند. مقاله حاضر، گوشه ای از یک تحقیق گسترده درباره همه این مراحل است که به شرح مرحله خلق می پردازد. این مرحله دومین مرحله رشد جنین و تکوین اعضای آن است که شامل علقه، مضغه، عظام و لحم می شود.هر کدام از این اصطلاحات شکل مقطعی جنین را دقیقاً توصیف می کند که از هفته سوم آغاز می شود و در هفته هشتم بارداری به پایان می رسد. اهمیت خلقت انسان از علق تا آن حد است که در قرآن سوره ای به این نام آمده است. در این مقاله با استناد به مباحث لغوی و تفسیری و سپس تطبیق با یافته های جنین شناسی گوشه ای از اعجاز قرآن نمایانده می شود.

یکی از مسائلی که بشر از دیرباز کنجکاو بوده است که از آن اطلاع پیدا کند، آگاهی از جنس جنین قبل از ولادت است. امروزه با پیشرفت علوم بشری، جنس جنین از زمان آغازین لقاح و باروری مشخص می گردد. براساس آیات، تعیین جنس جنین در چه مرحله ای است؟ برخی آیات 39 37 سوره قیامت را که به مذکر و مؤنث بودن آن تصریح کرده با چالش مواجه نموده است که این آیات تعیین جنس جنین را بعد از مرحله علقه بیان نموده اند و مفسران نیز دیدگاه متفاوت از این آیات ارائه کرده اند و منکران مدعی هستند، آگاهی از جنس جنین در عبارت قرآنی «یعلم ما فی الارحام» از علم انحصاری خداوند دانسته شده، در حالی که می توان از جنسیت جنین، قبل از تولد آگاهی پیدا کرد و این مسائل در قرآن با علم امروزی در تعارض است. پژوهش حاضر با روش تحلیلی انتقادی و با بهره گیری از روش های صحیح تفسیری به این نتیجه رسید: هیچ مفسری تعیین جنس جنین را بعد از مرحله علقه ندانسته و دو دیدگاه مطرح نموده اند: یکی اینکه ضمیر در«فجعل منه» به انسان برمی گردد و در دیدگاه دیگر به نطفه برمی گردد و برخی آیات نیز به جنس مذکر و مؤنث بودن جنین در مرحله نطفه اشاره دارد. عبارت «یعلم ما فی الاحام» به معنای آگاهی تفصیلی و احاطه کامل با تمام خصوصیات در همه رحم هاست که منحصر به علم خداوندی است و با علم اجمالی به برخی از امور جنین در تعارض نخواهد بود.