فاعل معجزه

دیدگاه­های متفاوتی دربارة فاعل معجزه ارائه شده است. برخی خداوند را فاعل معجزه می­دانند و بسیاری نیز انتساب معجزه به پیامبر، صالحان و ... را پذیرفته­اند. قاضی عبدالجبّار معتزلی، فاعل معجزه را خدا دانسته و جواز فاعلیّت پیامبر را نیز پذیرفته است. سویین­برن نیز نظر مشابهی دارد. هر چند آرای این دو متفکّر در این مسئله مشابه است اما از آن­جا که عبدالجبّار، دیدگاه خود را با دلایل متعدّدی همراه کرده است، دیدگاه او به لحاظ اثباتی بالاتر از دیدگاه سویین­برن قرار می­گیرد. با توجّه به این نمونه، می­توان این نظر را مطرح ساخت که سنّت کلامی مسلمانان، مخصوصاً در مباحث مربوط به معجزه، آرائی هم­سنگ و حتّی عمیق­تر و دقیق­تر از الهیّات معاصر مسیحی در بر دارد.

معجزه امری خارق العاده است که مافوق توان بشری بوده و گواه صدق ادعای پیامبری است. برخی آیات قرآن کریم به تبیین معجزه و نوع آن در داستان انبیاء پرداخته اند. آیات توصیف گر معجزه به روشنی گاه از فاعلیت خداوند در تحقق این امر فوق توان بشری سخن می گویند و گاه تحقق آن را به خواست نبی اما به اذن الهی می خوانند. در این مقاله مواجهه مفسران فریقین در برابر شماری از این آیات مورد بررسی قرار گرفته است. برخی به تفکیک آیات، در بعضی موارد خداوند و در موارد دیگر انبیاء را فاعل معجزه می-خوانند؛ اما گروه دوم بدون در نظر گرفتن صراحت آیات بنابر ادله عقلی و یا استدلالهای کلامی سخن گفته-اند. دسته ای از ایشان معجزات را فعل انبیاء خوانده و صدور افعال مادی را از خداوند غیرممکن می دانند و دسته دیگر، تحقق معجزه را تنها از جانب ساحت کبریایی امکان پذیر می دانند. نگارنده در این مقاله در پرتو 3 اصل، چگونگی تحقق امر فوق بشری از سوی پیامبرانی که در آیات قرآن، بشر خوانده شده اند را امکان پذیر می داند: اول. اعطای مقام ولایت تکوینی به ایشان از سوی خداوند؛ دوم. مظهریت اوصاف و صفات الهی در جایگاه خلیفه اللهی؛ سوم. صدور معجزه در پرتو اذن خداوند.