اهل بیت

از دیر باز در باره شأن نزول آیه 108 سوره توبه اختلاف نظر بوده که درباره مسجد قبا یا مسجد پیامبر نازل شده است . درمیان اهل سنت دو دیدگاه و دو دسته روایات وجود دارد . گروهی به استناد روایات و برخی قراین دیگر گفته اند منظور مسجد قباست . این روایات از نظر سند ضعیف و از نظر محتوی قابل تردید است راویان اصلی این روایات کعب الاحبار ، عبدالله بن سلام، وابو هریره بوده اند وتوسط شرحبیل وشهر بن حوشب رواج یافته است . دسته دوم روایاتی که گویند منظور مسجدپیامبر است . این روایات از نظر سند صحیحه می باشند تعدادی از دانشمندان اهل سنت همین دیدگاه را ترجیح داده داند . در کتابهای روایی شیعه نیز چند روایت رسیده که منظور مسجد قباست این روایات نیز از نظر سند ضعیف هستند . مفسران شیعه به استناد این روایات و روایات اهل سنت گفته اند منظور مسجد قباست . براساس روایات صحیحه تردیدی نیست که منظور مسجد پیامبر است وبراساس شواهد وقراینی که وجود دارد قوی به نظر می رسد که منظور از فیه رجال اهل بیت پیامبر باشند .

در تفسیر آیه 49 سوره عنکبوت: *بَلْ هُوَ آیاتٌ بَیِّناتٌ فِی صُدُورِ الَّذِینَ أُوتُوا الْعِلْم *، ابهاماتی درباره عبارت های «هُوَ آیاتٌ بَیِّناتٌ» و «الَّذینَ أُوتُوا الْعِلْمَ» وجود دارد و با توجه به این که رجوع ضمیر «هو» به چه کسی و یا چه چیزی است، مفهوم «آیاتٌ بَیِّناتٌ» و مهم تر از آن، تعیین مصداق «الَّذینَ أُوتُوا الْعِلْمَ» تغییر خواهد کرد. این پژوهش با شیوه توصیفی تحلیلی، به بررسی دیدگاه های تفسیری فریقین در پنج قرن نخست هجری پرداخته است. دیدگاه های فریقین درباره مصداق عبارت «الَّذِینَ أُوتُوا الْعِلْم » عبارتند از: اهل کتاب و علمای آنان، اهل کتابی که مسلمان شده اند، مؤمنان، علما، پیامبر اسلام و امامان معصوم. در این میان امامان فقط خود را مصداق آیه معرفی نموده اند. در نقد دیدگاه ها، نخست در تعیین مرجع ضمیر «هو» بین پیامبر و قرآن، مشخص شد که قرآن مرجع ضمیر است و درنتیجه، برخی از مصادیق ذکرشده برای عبارت «الَّذِینَ أُوتُوا الْعِلْم » صلاحیت مصداق بودن را از دست دادند و با تبیین مفهوم عبارت «آیاتٌ بَیِّناتٌ »، اختصاص «الَّذِینَ أُوتُوا الْعِلْم» به پیامبر اکرم و امامان معصوم آشکارگردید که در برخی روایات تفسیری شیعه بدان اشاره شده است.

چگونگی پیوند آیه تطهیر (احزاب: 33) با آیات مربوط به همسران رسول خدا (ص) در سوره احزاب همواره معرکه آرای مفسران فریقین بوده است، به گونه ای که برخی از مفسران شیعه قائل به تحریف مکانی آیه تطهیر شده اند و برخی از مفسران اهل سنت در این باره سخنانی گفته اند که با سایر آیات و روایات موردقبول فریقین در شأن نزول آیه تطهیر ناسازگار است. هدف از این پژوهش، که به شیوه تطبیقی سامان یافته، مشخص کردن چگونگی پیوند گفته شده بر اساس دیدگاه مدرسی و ابن عاشور است. این پژوهش به این نتیجه رسیده است که برخلاف دیدگاه ابن عاشور، نظرات مدرسی علاوه بر تطبیق با سیاق کلی حاکم بر سوره، با سیاق حاکم بر آیات مذکور و روایات معتبر فریقین هماهنگی کامل دارد. بر اساس این دیدگاه، آیه تطهیر دارای شأن نزولی متفاوت از آیات مرتبط با همسران پیامبر (ص) است و علت قرار گرفتن آن در کنار آیات مربوط به همسران پیامبر (ص) این است که مردم همه اعضای خانواده پیامبر (ص) را، از جهت تأسی و اقتدا به آنها، همگون نپندارند.

عبارت «وَأُولُوا الْأَرْحَامِ بَعْضُهُمْ أَوْلَى بِبَعْضٍ ...» در آیه ششم سوره احزاب در طول تاریخ تفسیرهای گوناگونی یافته است. این پژوهش شش دیدگاه تاریخی درباره دلالت این آیه را بررسی می کند: (۱) برخی آن را ناسخ ارث بردن به واسطه هجرت و ایمان و دال بر ارث خویشاوندان دانسته اند؛ (2) گروهی، بدون پذیرش نسخ، آیه را بیانگر ارث خویشاوندان و تبیین کننده مادر بودن همسران پیامبر تفسیر کرده اند؛ (3) عده ای بر این باور رفته اند که آیه بر این دلالت دارد که یکی از شرایط جانشینی پیامبر قرابت با اوست؛ ۴) دیدگاهی دیگر شرایط جانشینی را ایمان، هجرت و قرابت می شمارد؛ (5) برخی از آیه معنایی عام برداشت کرده اند که هم شامل ارث و هم شرایط جانشینی می شود؛ (۶) نظریه ای نیز آیه را، براساس دیدگاه استعمال لفظ در بیش از یک معنا، هم دال بر ارث و هم دال بر ولایت می داند. این پژوهش، با روش تفسیر تاریخی تطبیقی، دیدگاه های مذکور را واکاوی کرده و با توجه به قرائن موجود، به این نتیجه رسیده دیدگاه ششم به واقعیت نزدیک تر است.