محمدرضا سیستانی

کتاب قبسات من علم الرجال اثر محمدرضا سیستانی را می توان در زمره کتب تحقیقی رجال به شمار آورد. درون مایه این کتاب از نگاشته های فقهی و مقالات جسته گریخته سیستانی توسط محمد بکاء فراهم آمده است. کتاب مذکور، در ده فصل، نکات و قواعد کلی رجالی را مطرح می کند. برخی از مطالب کتاب، به راوی شناسی مربوط است و شناخت عناوین صحیح راویان و راهکارهای مواجهه با آسیب تصحیف و تحریف، قواعد شناخت هویت راویان )به ویژه تمییز مشترکات و توحید مختلفات( و مبانی شناخت حال راویان را زیر چتر خویش دارد. قسمتی دیگراز درون مایه کتاب به راهکارهای ارائه شده در تصحیح سندها مانند تعویض سند، ارزیابی کتاب محور و استفاده از حساب احتمالات می پردازد. بخش هایی از کتاب هم از اعتبارسنجی منابع حدیثی سخن می گوید و درباره قرائن و شواهد اثبات انتساب آنها به چندوچون می پردازد. نویسنده در مقاله پیش رو، تاش دارد کتاب قبسات من علم الرجال را به تفصیل معرفی کرده و در خور توان خویش، مبانی و روش های رجالی نویسنده را وا کاود و به صورتی منسجم عرضه دارد. وی در راستای هدف مذکور، ابتدا مروری بر فصول ده گانه کتاب داشته و سپس، مبانی و روش های نویسنده را بررسی می نماید. 

«محمد بن سنان» از راویان مورد اختلافی است که احادیث فراوانی در مجامع حدیثی شیعه از او نقل شده است. روایات وی در فقه از چنان اهمیتی برخوردار است که نادیده گرفتن آن ها به تغییر بسیاری از احکام شرعی می انجامد. با این بیان، ضرورت پرداختن به اعتبارسنجی رجالی وی روشن می شود. در این میان، احادیثی درباره او از سوی برخی ائمه(ع) صادر شده است که در دلالت آن احادیث بر مدح یا قدح وی اختلاف وجود دارد. همچنین اشکالاتی بر سند برخی از این روایات گرفته شده است. نویسندگان در این مقاله با روش تحلیلی- توصیفی و به استناد منابع کتابخانه ای، درصدد پاسخ به دو پرسش اساسی برآمده اند: «از نظر صاحب کتاب قبسات من علم الرجال روایات وارده در شأن محمد بن سنان دلالت بر توثیق وی دارد یا تضعیف؟» و «چه نقد هایی بر دیدگاه ایشان وارد است؟». صاحب کتاب مذکور با بررسی این روایات، قائل به توقف بر محمد بن سنان بر اساس روایات توصیفی شده و معتقد است برای اعتبارسنجی رجالی وی، باید به نظر رجالیون مراجعه نمود. این نظر موجب بی ثمر شدن روایات توصیفی می گردد و از طرفی دیگر، در میان رجالیان نیز اختلاف نظر وجود دارد. همچنین با بررسی سندی و محتوایی روایات وارده در شأن محمد بن سنان وثاقت او نتیجه گرفته شده است.