سفرنامههای حجازی مغرب اسلامی

مقاله حاضر به بررسی توصیفات مطرح شده در پنج سفرنامه اندلس و مغرب اسلامی به حج درباره ویژگی های دینی، اخلاقی و رفتاری مردم شهرهای طول مسیر پرداخته است. سفرنامه های مورد بحث در این مقاله عبارت اند از:رحله ابن جبیر، رحله العبدری، مستفاد الرحله و الإغتراب (تجیبی سبطی)، رحله ابن بطوطه و أنساب الأخبار و تذکره الأخیار (حاج عبدالله بن الصباح اندلسی). شهرهای مورد بحث از غرناطه در اندلس شروع می شود و با عبور از سبته، مَرّاکُش، فاس و... به قاهره و سپس مکه و مدینه می رسد و در مسیر بازگشت، شهرهای بغداد، موصل و دمشق را در بر می گیرد. به طور کلی، برخی از شهرها فقط در یکی از این سفرنامه ها مورد توجه قرار گرفته اند که عبارت اند از:غرناطه، سبته، مرّاکش، فاس، وهران، باجه و قابس. برخی دیگر از شهرها در دو یا چند سفرنامه توصیف شده اند و دیدگاه های مطرح شده در آنها یکسان است که عبارت اند از: بجایه، تونس، طرابلس، جده، موصل و دمشق. دسته سوم، شهرهایی هستند که سفرنامه ها دیدگاه های متفاوتی درباره آنها ابراز داشته اند. برخی با نگاه مثبت آنها را توصیف کرده اند و برخی نگاه منفی به آنها داشته اند. این شهرها عبارت اند از: تِلِمسان، قیروان، اسکندریه، قاهره، مکه و بغداد.