انتخابات مجلس شورای ملی

دامنه نهضت ملی شدن صنعت نفت ایران علاوه بر تهران به شهرهای دیگر ازجمله همدان نیز کشیده شد. مردم همدان با ارسال تلگراف به آیت الله کاشانی و دکتر مصدق بارها حمایت خود را از نهضت ملی کردن صنعت نفت و دولت اعلام کردند. در جریان انتخابات دوره هفدهم مجلس شورای ملی در سال 1330ش در همدان احزاب و گروه های سیاسی موافق و مخالفِ نهضت ملی و دولت حضوری فعال داشتند. هدف : تحلیل فعالیت های احزاب و گروه های سیاسی و نتایج حاصل از این مشارکت سیاسی. روش/ رویکرد پژوهش : داده ها از اسناد آرشیوی و منابع کتاب خانه ای استخراج شده است. یافته ها و نتیجه گیری : در انتخابات دوره هفدهم مجلس شورای ملی همه احزاب و گروه های سیاسی و متنفذین همدان اعم از موافق و مخالف نهضت ملی فعالیت کردند و هرکدام اهداف خاص خود را داشتند. روحانیون و جمعیت طرفداران جبهه ملی همدان در این مرحله باهم دچار اختلاف شدند؛ ارباب جراید هم یکدست و همراه نبودند و به دو گروه تقسیم شدند. این دوگانگی و اختلاف احزاب و گروه های سیاسی، و قاطع نبودن انجمن نظارت بر انتخابات موجب شد که انتخابات در همدان برگزار نشود و نماینده ای راهی مجلس شورای ملی نشود.

به دنبال اشغال ایران توسط متفقین در شهریور ۱۳۲۰ ش/ آگست ۱۹۴۱ م، طبقه زمین دار، ضعف دولت مرکزی در فضای آشفته جنگ جهانی دوم را غیمت شمرد تا به تحکیم موقعیت اجتماعی خود پرداخته و سهم بیشتری در مناسبات قدرت کسب کند. نمود بارز این پدیده در انتخابات مجلس چهاردهم شورای ملی به وقوع پیوست، جایی که با استعفای رضاشاه و تفویض سلطنت به ولیعهد جوان، خلاء استبداد متمرکز پیشین، فضا را برای ظهور مجدد خان سالاری های پراکنده و نقش آفرینی ملاکان محلی در انتخابات مجلس مهیا کرده بود. پژوهش حاضر با رویکردی توصیفی- تحلیلی و تلفیق دو روش کیفی و کمی، بر پایه اسناد منتشر نشده آرشیو مجلس شورای اسلامی، نشان می دهد که چگونه سرنوشت انتخابات مجلس چهاردهم، در بسیاری از حوزه ها به دست ملاکین افتاد و چهره هایی جدید از طبقه زمین دار برای نخستین بار به نمایندگی مجلس رسیدند. این مقاله با مطالعه موردی حوزه انتخابیه شهرضا بر پایه اسناد منتشر نشده آرشیو مجلس شورای اسلامی، به ارائه تحلیل آماری از نحوه توزیع تعرفه و اخذ رای در این حوزه انتخابیه می پردازد. مسئله اصلی این پژوهش آن است که چگونه نامزد شهرضا با داشتن جمعیت رای دهنده کمتر نسبت به نامزد مردم لنجان به مجلس شورای ملی راه یافت. یافته ها موید این فرضیه تحقیق است که طبقه زمین دار محلی شهرضا، با دخالت های فراقانونی برای پیروزی کاندیدای مورد نظر خود، نه تنها آزادی های حداقلی و سلامت انتخابات را مخدوش نمود، بلکه عملاً بخش عمده ای از رای دهندگان منطقه لنجان را نیز، از حق طبیعی مشارکت در انتخابات محروم ساخت.