مبانی نظری تحول بنیادین

تکثر، تنوع و تفاوت جزء جدایی ناپذیر زندگی انسان ها است و وجود جهانی یک دست، هم شکل و تک صدا امری است ناممکن. برای زیستن در چنین جهانی، تعلیم وتربیتی راهگشا و توانمندساز است که این کثرت را به رسمیت شناخته و آن را به شکل موثری به کارگیرد. از این رو هدف پژوهش پیش رو واکاوی انتقادی فرصت ها و امکان هایی است که به طور بالقوه در مبانی نظری و فلسفی آموزش وپرورش رسمی ایران برای تحقق تعلیم وتربیت کثرت مدار وجود دارد. برای این منظور کتاب مبانی نظری تحول بنیادین در نظام تعلیم وتربیت رسمی و عمومی جمهوری اسلامی ایران (1390) به روش نمونه گیری هدفمند از نوع نمونه حیاتی انتخاب شد. با خوانش دقیق این متن و استفاده از تحلیل محتوای کیفی از نوع استقرایی، شش مقوله ی 1. عدالت تربیتی، 2. تنوع و تمایزیافتگی، 3. دیگر پذیری، 4. حفظ و ارتقای آزادی، 5. مدرسه ی منعطف و گشوده، و 6. مشارکت و مداخله مدنی، به عنوان عناصر برسازنده مفهوم تعلیم وتربیت کثرت مدار و به عنوان امکان های نظری این گونه از تعلیم وتربیت در ایران، شناسایی شدند. به رغم این امکان مندی نظری، واکاوی انتقادی نظام تعلیم وتربیت رسمی ایران، به شیوه هرمنوتیک انتقادی، نشان می دهد پیش شرط های کلان تحقق این نوع تربیت در عمل عبارتند از 1.تعهد اخلاقی عرصه ی نظر به پویایی در قبال کثرت مداری، 2. حل تعارض ساختاری میان همه ذی نفعان در نظام آموزشی، 3.توجه به صدای خود کودکان و دانش آموزان در حوزه ی نظر و عمل تربیتی، 4. وجود نظام تربیت معلم کثرت مدار، و 5. وجود راه های مردم سالارانه برای اثرگذاری و مداخله در تصمیم سازی های نظام آموزشی.

هدف: هدف این پژوهش، بررسی تطبیقی دیدگاه شهید ثانی در خصوص ویژگی های دانشجو و دانش پژوه مطلوب، با اسناد بالادستی نظام آموزشی کشور(سند اسلامی شدن دانشگاهها؛ مبانی نظری تحول بنیادین در نظام تعلیم و تربیت رسمی عمومی جمهوری اسلامی ایران؛ سند تحول بنیادین آموزش و پرورش) بود. روش: این تحقیق از حیث هدف، کاربردی است و با استفاده از رویکرد کیفی و روش اسنادی و منابع کتابخانه ای، به روش توصیفی- تحلیلی انجام شده است. یافته ها: از دیدگاه شهید ثانی، دانشجو و دانش پژوه موفق از ویژگی هایی همچون: نیّت ناب و پالودن دل از بدی ها، استفاده از فرصتهای پیش رو برای تحصیل، زدودن موانع تحصیل و دلبستگی های مادی، اجتناب از افراد سطحی نگر و معاشرتهای ناسالم، جدّیت، پویایی، بلندهمتی و اولویت بندی در دانش پژوهی برخوردار است. نتیجه گیری: نتایج پژوهش نشان داد در سند تحول بنیادین آموزش و پرورش و مبانی نظری تحول بنیادین در نظام تعلیم و تربیت رسمی عمومی کشور، به تمامی ویژگی های ذکر شده لااقل به صورت غیر مستقیم اشاره شده است؛ اما در سند اسلامی شدن دانشگاهها، به دلیل استادمحور بودن سند، به ویژگی هایی همچون: استفاده از فرصتهای پیش رو برای تحصیل، زدودن موانع تحصیل و دلبستگی مادی و اجتناب از افراد سطحی نگر و معاشرتهای ناسالم توجه لازم صورت نگرفته بود.

پژوهش حاضر با رویکرد انتقادی به بررسی بخش دوم «مبانی نظری تحول بنیادین در نظام تعلیم و تربیت رسمی و عمومی جمهوری اسلامی ایران» می پردازد و تلاش دارد ضمن تحلیل ساختار مفهومی، مبانی فلسفی و رویکردهای روش شناختی این سند، چالش ها و ابهامات اساسی موجود در تبیین فلسفه تربیت رسمی و عمومی را آشکار سازد. یافته های پژوهش نشان می دهد که علی رغم تأکید سند بر بومی سازی و اسلام محور بودن نظام تربیت رسمی، معیارهای دقیق برای اسلامی و بومی شناختن مفاهیم تربیتی به طور شفاف ارائه نشده است. همچنین، سند مبانی نظری تحول بنیادین با تکیه بر ترکیبی از مؤلفه های ایدئولوژیک، عقلانی و برداشت های غیر بومی از علوم انسانی، با مشکلاتی چون نبود انسجام مفهومی، فقدان چارچوب روشمند و فاصله معنادار میان نظریه و عمل مواجه است. این پژوهش، بر ضرورت بازاندیشی عمیق تر در بنیان های فلسفی و روش شناختی اسناد تحولی و بازتعریف اصول کلیدی نظیر نسبت میان دین مداری، بومی سازی و تربیت اجتماعی مطابق با زیست بوم ایرانی اسلامی تأکید می کند.