طارق بکاری

نقد جامعه شناسی از شیوه های نقد ادبی است و نقد ساختارگرایی تکوینی لوسین گلدمن یکی از زیر مجموعه های آن می باشد که به بررسی ارتباط و تشابه میان ساختار اثر ادبی و ساختار جامعه می پردازد. طارق بکاری، نویسنده مراکشی در رمان مرایا الجنرال با نگرشی تاریخی به مقوله های استعمار، ازخودبیگانگی فرهنگی و غرب زدگی و نفوذ نظام سرمایه داری در جهان عرب اشاره کرده است و اثرش ساختاری معنادار دارد. بنابراین پژوهش حاضر می کوشد بر اساس نظریه گلدمن، جهان بینی حاکم بر رمان مرایا الجنرال را بیان کند و تحولات سیاسی و اجتماعی بازنمایی شده مراکش را در متن این رمان نشان دهد. یافته های پژوهش حاکی از آن است که متن رمان مرایا الجنرال بازتابی از ساختار جامعه مراکش در دهه هفتاد تا نود میلادی است که جهان بینی پنهان آن، نگرش انتقادی طبقه ای از روشنفکران چپ گرا و سوسیالیست مراکشی است که با تکیه بر آگاهی طبقاتی خود برای رسیدن به آزادی، علیه نظام استبداد در مراکش می شورند، ولی استعمار غرب و نظام سرمایه داری با ازخودبیگانگی و تفرقه میان مراکشی ها مانع از تحقق آگاهی آرمانی این طبقه می شود. در سطح فرهنگی مراکشی ها به خاطر کپی برداری از فرهنگ غربی، دچار تعارضات فرهنگی و ازخودبیگانگی شده و سبب رواج فساد اخلاقی و توسعه نفوذ بیگانگان شدند و در سطح اجتماعی؛ خفقان و نبود آزادی بیان، مراکشی ها را مأیوس و سرخورده می کند و مردم در فرایند اداره کشور به حاشیه رانده می شوند و در سطح سیاسی نیز استعمار حوزه نفوذ خود را توسعه داده و با سرنگون کردن یک دیکتاتور، دیکتاتور دست نشانده دیگری را جایگزین او می کند.

یهتم نقد علم الاجتماع الأدبی بالعلاقه بین الأدب والمجتمع ویحلل انعکاس التغیرات الاجتماعیه فی بنیه العمل الأدبی وتُعدُ نظریه البنیویه التکوینیه إحدی المجموعات الفرعیه فی نقد علم الاجتماع الأدبی وهی تدرس العلاقه الثنائیه بین الأدب وعلم الاجتماع فی شکل البنیه الدلالیه للعمل الأدبی. ویُعدُ لوسیان غولدمان من أشهر منظری هذا المنهج النقدی الذی یساعد الباحثین فی الأدب بنموذجه على تحلیل انعکاس حاله المجتمع ورؤیه العالم للطبقه الاجتماعیه فی بنیه الروایه. نتیجه للتطورات الواسعه التی حدثت فی العالم العربی فی العقود الماضیه تتمتع الروایات العربیه المعاصره ببنیه دلالیه. یسرد الکاتب المغربی طارق بکاری فی روایه "نومیدیا"، برؤیه نقدیه، العدید من التطورات السیاسیه والاجتماعیه والدینیه والثقافیه التی شهدها المغرب خلال العقود الماضیه. یحاول البحث الحالی إظهار انعکاس التطورات السیاسیه والاجتماعیه التی شهدها المغرب فی نص هذه الروایه من خلال الاعتماد على نظریه البنیویه التکوینیه عند لوسیان غولدمان. وتشیر نتائج البحث إلى أن نص روایه نومیدیا صدی للوضع الاجتماعی للمغرب، والخنق والدکتاتوریه المهیمن علی البلاد، وتأثیر الاستعمار، والأنشطه التدمیریه للمتطرفین الدینیین والخرافه فی السبعینیات إلى التسعینیات. وهو یعکس رویه العالم لطبقه من المثقفین الیساریین والاشتراکیین المغاربه الذین یعتمدون على وعیهم الطبقی لتحقیق الحریه والذین یتمردون على نظام الاستبداد فی المغرب، لکن الدکتاتوریه الحاکمه بالتواطؤ مع الاستعمار الغربی والمتطرفین الدینیین تمنعهم من تحقیق هذا الوعی.