روش شناسی تکوینی

در حوزهٔ شناخت علمی چگونگی دستیابی به واقعیت و شیوهٔ دسترسی به یافته ها گاه اهمیت بیشتری از خود یافته ها دارد، چراکه اعتبار و سودمندی یافته ها وابسته به روش هایی است که محققان در فرآیند تحقیق به کار می گیرند. روش شناسی تکوینی نگاهی هدفمند به پژوهش است که با مبنا قراردهی فلسفهٔ اسلامی به صورت عام و حکمت متعالیه صدرایی به صورت خاص کوشش دارد واقعیت (گذشته/حال/ آینده) را مورد شناسایی قرار دهد. این روش شناسی مبتنی بر فرانظریه تکوینی است که با قبول مبانی اساسی حکمت صدرایی (اصالت وجود، تشکیک وجود و حرکت جوهری) منطقی را پیشنهاد می دهد تا راهنمای پژوهشگران برای ورود به علوم تجربی انسانی- اجتماعی در بستر اندیشه اسلامی باشد. روش این پژوهش هستاریابی تکوینی از نوع هستارانگاری توصیفی- استنتاجی است که در آن پژوهشگر با تشریح مؤلفه های فرانظریه تکوینی و روش شناسی مفروض در این فرانظریه تلاش نموده است، دستگاهی شناختاری با عنوان دستگاه «مختصات کروی تکوینی» را پیشنهاد دهد. این دستگاه فضایی توپولوژیک را فراهم می آورد که مختصات رویدادهای مشاهده شده که با عنوان هستار از آن یاد می شود، قابل بازنمایی کمی، کیفی، مکان مندی، زمان مندی، اثرگذاری، اثرپذیری و دیگر مختصاتی که امکان شناخت رویدادهای درون فردی و بیرون فردی و تبادل فرد و کرانمندی های او یا آنچه او را احاطه کرده است را فراهم می آورد. در این مقاله ابتدا با معرفی رویکرد تکوینی، فرانظریه تکوینی و دستگاه مختصات کروی تکوینی به روش های پژوهش در این رویکرد اشاره خواهد شد و با استنتاج ویژگی های روش شناسی تکوینی، تلویحات این روش شناسی برای علوم انسانی و اجتماعی در بستر اندیشه های اسلامی موردبحث قرار می گیرد. حسب نظر مؤلف این نگارش، روش شناسی تکوینی رهیافتی قابل توجه در مواجهه با پرسش دشوار چیستی روش شناسی و چگونگی پژوهش در علوم انسانی و اجتماعی اسلامی است.

هدف این پژوهش هستارشناسی و تبیین خلوص نیت در دانشجویان بود. روش پژوهش نیمه تجربی تکوینی از نوع هستارنگاری موردی است. مشارکت کنندگان در پژوهش ۹ دانشجوی دانشگاه شیراز بودند که به روش نمونه گیری معرف که نشان دهنده سطح گویا، عادی و معمول نشانگر های خلوص نیت بود، انتخاب شدند و از طریق مصاحبه مدبرانه و تحلیل محتوای جهت مند نشانگر های خلوص نیت شناسایی، توصیف و طبقه بندی شدند. در این پژوهش برای توصیف داده ها از نرم افزار۲۷ SPSS-و برای تحلیل شبکه از نرم افزار Social Network Visualize استفاده شد. نتایج نشان داد که هستار خلوص نیت به وسیله ۱۴ نشانگر توصیف می شود. شاخص های اعتباریابی و همچنین شاخص های قابلیت اطمینان یا همگاهی هستار نشان داد که هستار خلوص نیت و مؤلفه های آن از قابلیت اطمینان و همگاهی مناسب برخوردار است. نتایج تحلیل شبکه نشان داد که نشانگر های عدم خودنمایی، مؤمن بودن و با مرام بودن بیشترین وضوح و نمود را در به جریان اندازی اطلاعات در شبکه هستاری خلوص نیت دارند. این نتایج گویای آن بود که مؤلفه های وجدان، اخلاق مداری و بی آلایشی برجسته ترین نشانگر های خلوص نیت هستند که سبب فعال سازی شبکه هستار خلوص نیت می شوند. این نتایج همچنین نشان داد که دو مؤلفه معتمد بودن و خیرخواهی درصد قابل توجهی از واسطه گری بین نشانگر های خلوص نیت را دارند. تلویحات کاربردی نتایج این پژوهش آن است که می توان با آموزش و بالندگی فضیلت های مورد اشاره جریان اطلاعات در هستار خلوص نیت را تسریع، فعال سازی و برانگیخته نمود و همچنین با رشد فضیلت هایی مانند معتمدبودن و خیرخواهی می توان پیوند بین نشانگر های خلوص نیت را تقویت کرد.