محور موضوعی سوره

«رکوعات قرآنی» از تقسیمات کهن قرآن است که درباره کمیت، علّت، مُقَسِّم و زمان انجام آن اختلاف نظر است. برخی، این تقسیم را ازسوی مفسّران تابعی و برخی، زمان پیدایش آن را سده چهارم هجری و از حوزه فرهنگی خراسان و ازسوی علمای ماوراءالنهر (فرارود) دانسته اند. درباره شمار رکوعات، چهار عدد درخور توجّه است: در رساله «خلاصه الوقوف» منسوب به ابن مهران نیشابوری (د381ق)، قرآن به 553 رکوع و در مصاحف شبه قارّه هند و تفسیر جامع البیان ایجی شیرازی (د905ق) به 556 رکوع تقسیم شده است؛ مشایخ شهر بخارا در طلیعه سده چهارم هجری برای ختم قرآن در نماز تراویح، قرآن را به 540 رکوع تقسیم کرده اند. برپایه مطالعات سده اخیر، قرآن 555 رکوع دارد که به آن «واحدهای موضوعی قرآن» نیز اطلاق می شود. این پژوهش، به روش توصیفی – تحلیلی پس از مطالعه احادیث، تفاسیر و منابع علوم قرآنی بدین نتیجه دست یافته است که در مرحله نزول تدریجی – به جز موارد اندکی - قرآن رکوع به رکوع نازل می شده است و چون پیامبر اکرم از فرصت نماز برای تثبیت آن ها در قلب مردم بهره می بردند و پس از قرائت هریک از آن ها به رکوع می رفتند تا مسلمانانی که نشنیده اند، بشنوند و آن ها که پیش از نماز شنیده اند، به ذهن بسپارند، هر واحد موضوعی، یک «رکوع» نام گرفت. واحدهاى موضوعى هر سوره، کلید مهمّى براى تشخیص محور موضوعى آن سوره و سیاق آیات است. مفسّران، معلّمان، قاریان و حافظان قرآن نیز مى توانند در تدبّر، آموزش، تلاوت و حفظ قرآن از این فصل بندی حکیمانه بهره بگیرند تا تفسیر، تعلیم، قرائت و تلاوت آنان هدفمند و منظّم شود و حُسنِ مَطلع و حُسن خِتام داشته باشد.