قهاریت الهی

توحید از بنیادی ترین اصول تعالیم و زیربنای اعتقادات دین مبین اسلام به شمار می آید و دارای شاخه های متعدد است. در این میان، توحید ذاتی جایگاهی اساسی و زیربنایی دارد. با توجه به اهمیت بحث توحید ذاتی، وجود آیات فراوان در این زمینه، و نیز تنوع دیدگاه های مفسران، این پرسش مطرح می شود که دیدگاه فخر رازی و آیت الله جوادی آملی درباره ی دلالت آیه ی ۶۵ سوره «ص» «قُلْ إِنَّمَا أَنَا مُنْذِرٌ وَمَا مِنْ إِلَهٍ إِلَّا اللَّهُ الْوَاحِدُ الْقَهَّارُ» بر توحید ذاتی چیست؟ در این تحقیق که به روش تحلیلی تطبیقی انجام شده است، نظر این دو مفسر بزرگ مورد بررسی قرار گرفته است. نتیجه تحقیق نشان می دهد که آیت الله جوادی آملی در رد نظر فخررازی معتقد است ساحت مقدس خداوند متعال از همه انحای وحدت امکانی مانند وحدت فردی، نوعی و جنسی منزه می باشد. از دیدگاه ایشان، چون وحدت خداوند متعال، وحدت امکانی نیست، هیچ چیز نمی تواند او را در ذات، صفات و افعال، مقهور و مغلوب نموده و در حدّی از حدود محدود سازد. ایشان همچنین فرض وجود خداوند ثانی را فرضی مستحیل می دانند؛ زیرا خود این فرض یک محدوده هستی است که وجود آن واحد قاهر، اصل فرض و فارض و مفروض را زیرمجموعه خود نگاه می دارد. به بیان دیگر، ذات باری تعالی چنان گستره وجودی بی نظیری دارد که اساساً جایی برای فرض وجود دیگری باقی نمی گذارد.