رده شناسی تکیه کلمه

در این مقاله تفاوت های رده شناختیِ جایگاه تکیه کلمه را در دو زبان فارسی معیار گفتاری و عربی معیار جدید بررسی می کنیم. در اینجا ابتدا براساس مطالعات رده شناختی نشان می دهیم که هر دو زبان فارسی و عربی جزو زبان هایی هستند که محل تکیه کلمه در آنها براساس ملاحظات واجی قابل پیش بینی است. این زبان ها درمقابلِ زبان هایی چون انگلیسی و روسی قرار دارند که محل تکیه کلمه اشان صرفاً براساس ملاحظات واجی قابل پیش بینی نیست و برای تعیین محل تکیه در آنها علاوه بر اطلاعات واجی به اطلاعات صرفی و واژگانی و تاریخی نیز نیاز است. سپس بحث می کنیم که در زبان هایی که جایگاهِ تکیه کلمه در آنها قابلِ پیش بینی است، تکیه نمی تواند تقابل دهنده باشد، یعنی در این زبان ها صرفاً با تغییر محل تکیه در کلمه، معنای کلمه تغییر نمی کند و جفت های کمینه تکیه ای پدید نمی آید؛ در این معنا تکیه کلمه هم در فارسی و هم در عربی غیر تقابل دهنده است. آنگاه نشان می دهیم که گرچه هر دو زبان فارسی و عربی دارای تکیه کلمه قابل پیش بینی و غیر تقابلی هستند، تفاوت عظیمی بینشان وجود دارد و آن این که محل هجای تکیه بر در فارسی گفتاری همواره روی هجای پایانی کلمه است و وزن هجاهای کلمه هیچ تأثیری بر محل تکیه ندارد، اما محل هجای تکیه بر در کلمات عربی معیار جدید بسته به وزن هجاهای کلمه فرق می کند. دراین معنا زبان فارسی از حیث تکیه کلمه، زبانی غیر حساس به کمّیت با تکیه ثابت است، اما زبان عربی زبانی حساس به کمّیت با تکیه آزاد است. در این مقاله پس از معرفی ویژگی های رده شناختی فوق به بررسی و معرفی این ویژگی ها در دو زبان فارسی گفتاری و عربی معیار جدید می پردازیم.