شاخص داده باز

هدف: داده های باز به داده های غیرمحرمانه گفته می شود که بدون هیچ محدودیتی در استفاده یا توزیع، در دسترس قرار می گیرند. داده های دولتی باز ابزاری برای توانمندسازی شهروندان و دادن دسترسی و مجوز به آن ها برای استفاده از داده های تولید شده توسط بخش دولتی است، به طوری که آن ها می توانند از داده ها استفاده کنند، ذخیره نمایند، توزیع مجدد کنند و آن ها را با سایر منابع داده ادغام نمایند. ارائه اطلاعات به صورت داده باز، کاهش فساد، کسب اعتماد عمومی و ایجاد جامعه مردم سالار را درپی دارد. همچنین داده های باز امکان بیشتری برای پایش فعالیت های حاکمیتی فراهم می کند. متأسفانه علی رغم اهمیت موضوع و وجود الزامات قانونی، هنوز هیچ مدل قابل استنادی جهت ارزیابی وضعیت داده باز نهادهای دولتی ایران ارائه نگردیده است. این پژوهش با هدف طراحی و اعتبارسنجی مدلی جهت ارزیابی وضعیت داده باز نهادهای دولتی ایران با تمرکز بر محورهای عمومی، جهت پیشبرد اهداف مرتبط با شفافیت نهادها و سازمان های حاکمیتی انجام شده است. روش: روش پژوهش به لحاظ هدف، کاربردی و همچنین، به لحاظ نوع داده ها، از نوع ترکیبی (کیفی/ کمّی) است. برای شناسایی گویه های ارزیابی شاخص داده باز از سه منبع اطلاعاتی استفاده شده است. در ابتدا مبانی نظری و پژوهش های انجام شده در این حیطه بررسی و گویه های پیشنهاد شده توسط صاحب نظران استخراج گردید. در ادامه، با استفاده از روش نمونه گیری هدفمند و گلوله برفی، نخبگان و مطّلعان حوزه انتخاب شده و با آن ها مصاحبه های عمیقِ نیمه ساختاریافته تا رسیدن به اشباع نظری در مورد گویه ها، انجام گرفت. منبع اطلاعاتی سوم نیز، مصوبه شماره (1) جلسه شانزدهم شورای اجرایی فناوری اطلاعات ایران بوده است که با هدف ارتقای شفافیت و دسترسی آزاد شهروندان به داده های باز دستگاه های اجرایی مطرح شده و مطابق آن کلیه دستگاه های اجرایی ملزم به انتشار داده های خود در 12 دسته هستند. پس از شناسایی و ترکیب گویه های مشابه و وزن دهی آن ها، مدل اولیه بدست آمد. به منظور تحلیل روایی گویه های مدل اولیه از شاخص روایی محتوا (CVI) استفاده شده است. در نهایت نیز برای صحت سنجی مدل اولیه از مدل سازی معادلات ساختاری و آزمون های آماری مرتبط استفاده شده و نهایی سازی مدل انجام شد. یافته ها: بررسی سه منبع اطلاعاتی ذکر شده که جهت شناسایی شاخص های ارزیابی داده دولتی باز مورد استفاده قرار گرفتند، به شناسایی 33 شاخص در قالب چهار بُعد مختلف اطلاعات پایه ای، اطلاعات مالی، مشارکت پذیری و نظام حقوقی و عملکردی منجر شد. در ادامه پس از بررسی روایی، پایایی و صحت سنجی مدل اولیه، 29 شاخص در قالب چهار بُعد ذکر شده، جهت ارزیابی داده دولتی باز مورد تایید قرار گرفتند. نتایج روش بهترین- بدترین که جهت اولویت بندی ابعاد از لحاظ اهمیت مورد استفاده قرار گرفته نیز نشان داد، ابعاد اطلاعات مالی با وزن %08/51، نظام حقوقی و عملکردی با وزن %57/23، مشارکت پذیری با وزن %42/18و اطلاعات پایه ای با وزن %94/6 به ترتیب مهم ترین تا کم اهمیت ترین ابعاد در ارزیابی داده دولتی باز هستند. نتیجه گیری: یافته های پژوهش حاضر پتانسیل لازم جهت تسهیل فرآیند ارزیابی صحیح داده دولتی باز از طریق توجه به شاخص ها و ابعاد مرتبط را دارد. یافته ها می تواند به مسئولین، پژوهشگران و عموم مردم کمک نماید تا با در نظر گرفتن شاخص های ارزیابی ذکر شده، ارزیابی مناسبی از سازمان ها و یا موسسات دولتی داشته باشند تا متعاقباً پیامدهای مثبت داده دولتی باز در جامعه نمایان شود.