تربیت

یکی از مسائل مهم و دشواری که تعلیم و تربیت با آن رو به روست، مسئله تربیت عقلانی است. ازاین رو، پرداختن به مباحث مربوط به عقل، تفکر، اندیشه ورزی و به تبع آن تربیت عقلانی، از جایگاه رفیعی برخوردار است. منظور از تربیت عقلانی، مجموع روش هایی است که به صورت منظم و سازمان یافته موجب رشد و پرورش عقل نظری و عملی در جهت دستیابی به قرب الهی، علم، ایمان و عمل صالح هستند. هدف مقاله حاضر واکاوی مبانی روش تدریس پرسش وپاسخ و دلالت های آن برای تربیت عقلانی از منظر قرآن کریم است. در این پژوهش، رویکرد پژوهش کیفی و روش تحلیل، تحلیل مضمون است، از روش اسنادی جهت جمع آوری اطلاعات استفاده شده و ابزار گردآوری اطلاعات به صورت فیش برداری و یادداشت از داده های متنی است. نتایج تحقیق نشان می دهد در قرآن کریم، یکی از روش هایی که برای راهنمایی و هدایت انسان به فراوانی یافت می شود و در همه ابعاد اعتقادی، فقهی، اخلاقی، عقلانی و... به کار رفته است، روش پرسش وپاسخ است تا به وسیله آن به پرورش تفکر در انسان ها پرداخته و موجبات تربیت عقلانی آنان را فراهم کند. قرآن کریم با به کارگیری شیوه های مختلف پرسش وپاسخ نظیر روش مستقیم و صریح، روش انگیزشی و توبیخی، روش ارجاع به درون و پرسش از خود، روش مقایسه و تمثیل و روش اظهار اعجاب و شگفتی، موجب ترغیب و تشویق افراد به تفکر و اندیشه ورزی و شکوفایی عقل در آنان می شود و دلالت های تربیتی برگرفته از این آموزه ها می تواند موجبات دستیابی به اهداف و مقاصد موردنظر در تربیت عقلانی را فراهم نماید.

تأثیرگذاری قرآن بر فرهنگ زمانه و تغییر در رفتار مخاطبان عصر نزول، همواره از مسائل مهم و چالش برانگیز میان مفسران و دانشمندان علوم قرآنی است. این مسئله در پاره ای از موضوعات؛ مانند نهی از ربا و رباخواری جدی تر است؛ چراکه عده ای از سود و منافع آن بهرمند شده اند و دگرگونی آن به راحتی امکان پذیر نیست. مطالعه آیات کریمه و دیدگاه فریقین برای این تحقیق ضروری است. نتایج به دست آمده، نشان می دهد که شیوه تربیتی قرآن کریم مبتنی بر روش تدریجی، همراه با القای آرامش رفتاری به مخاطب است. در این روش، به صورت گام به گام به موضوعپرداخته و درنهایت، با دستورات تأکیدی، اوامر و نواهی به مخاطب ابلاغ می شود. موضوع نهی از «ربا» و «ربا خواری» نیز در همین قالب دیده شده و مراحل متعددی برای آن درنظر گرفته شده است. بر این اساس، قرآن کریم با روش تربیت تدریجی، موضوع را از«ایجاد قرابت ذهنی» آغاز می کند و تا «نهی نهایی» پیش می برد. بی تردید، شیوه تربیتی قرآن کریم در بسیاری موارد؛ از جمله در موضوع تحریم ربا و ربا خواری، منحصر به فرد بوده و تا آن زمان، رایج نبوده است.