آیت الله طالقانی

سید قطب نظریه پرداز برجسته اخوان المسلمین مصر، از جمله شخصیت های مشهوری است که تأثیر عمیق اندیشه هایش بر جهان اسلام را نمی توان نادیده انگاشت. روحانیان ایرانی که تمدن غرب را خطری برای هویت اسلامی جامعه خود می دانستند، در کنار سایر منابع، از اندیشه های سید قطب برای مبارزه با الگوی غربی استفاده کردند. سؤال اصلی این پژوهش آن است که آیا آیت الله طالقانی در آراء خود از اندیشه های سید قطب تأثیر پذیرفته است؟ در پاسخ به این سؤال، با در نظر گرفتن دو مقوله «تشابهات مفهومی» و «توالی زمانی» می توان اندیشه های سید قطب را بر آراء غرب ستیزانه آیت الله طالقانی مؤثر دانست. وجود نشانه هایی دال بر ارتباط آیت الله طالقانی با محافل عربی و اسلامیِ آشنا با اندیشه های سید قطب و به ویژه دسترسی ایشان به اصل عربی یا ترجمه فارسی آثار وی این احتمال را تقویت می کند.

یکی از روش های مهم در تفسیر، روش تفسیر علمی است که به کمک آن اعجاز علمی قرآن نیز ثابت می شود، مفسران بسیاری بویژه در قرن حاضر، در این راه قدم گذارده اند. روش تحقیق: این نگاشته با روش تحلیل لفظ و محتوا و رویکرد مقایسه ای، نظرگاه دو مفسر گرانقدر جهان تشیع یعنی آیت الله طالقانی و علامه طباطبایی در تفسیر علمی آیات را مورد بررسی قرار داد. یافته ها: این بررسی نشان داد آیت الله طالقانی در تلاش است با تبیین آیات علمی و تطبیق یافته های علمی روز بر آیات قرآن، بین علم و دین پیوند برقرار سازد، علامه طباطبایی نیز به تبیین و تفسیر آیات علمی قرآن و تبیین پدیده های طبیعی همت گماشته و بسیار با احتیاط و با نظرداشت سیاق و سباق، به تفسیر علمی آیات پرداخته، اما در این میان، آسیب هایی متوجه تفسیر پرتوی از قرآن شده که در المیزان مشاهده نمی شود، از جمله تطبیق آیات قرآن بر نظریاتی که هنوز اثبات قطعی نشده مثل نظریه داروین، آسمآن های نه گانه و مواردی از این دست، همچنین دور شدنْ از دلالت های لفظی آیات و برشماری مصادیقی برای آیات که بسیار بعید می نماید؛ مانند نظریه وراثت در آیه 34 آل عمران و 233 بقره، حمل معنای "ناصیه" بر مغز در آیه 56 هود، به قرینه معنای مجازی آیه ناصیه در 16 علق، نظرداشت معنای "آنچه" برای "ما"ی موصوله در آیه 6 سوره شمس، در حالی که منظور از "ما" ذات باری تعالی است و مواردی از این دست، اما المیزان از چنین مواردی پیراسته است.

نظم آهنگ آیات با چگونگی چینش حروف در کلمات، جایگاه کلمات در آیات، حرکات و میزان کشش اصوات و نیز معنا و فحوای آیات در ارتباط است. این نظم آهنگ در جزء سی قرآن کریم بسیار مشهود است و علما و مفسرین بسیاری از جمله سید قطب و آیت الله طالقانی در راستای تفسیرآیات و سور از آن بهره جسته اند. این پژوهش که مبتنی بر روش تحلیلی توصیفی نگاشته شده است، تلاش دارد تا با تکیه جزء سی ام قرآن کریم و بررسی تطبیقی بین تفسیر فی ظلال القرآن و پرتوی از قرآن به روش شناسی تحلیل نظم آهنگ از منظر این دو مفسر بپردازد. نتایج این واکاوی نشان می دهد شیوه سید قطب در تفسیر فی ظلال القرآن در بیان نظم آهنگ کلمات و آیات، براساس شیوه قدما و سلیقه ای بوده است و در غالب موارد بر اساس قاعده و ضابطه خاصی نظم آهنگ آیات و سور را تحلیل نکرده است؛ اما آیت الله طالقانی در تفسیر پرتویی از قرآن کریم، چارچوب قاعده مندتری داشته است و در انتهای هر سوره به تحلیل نظم آهنگ تک واژها، عبارات و سور پرداخته است.