عقوبت گناه

یکی از قواعد فقهی، کلامی مهم که در متون فقهی کمتر مورد توجه قرار گرفته، قاعده ی «مؤاخذه نکردن فرد به گناه غیر و بی مسئولیتی فرد در قبال عملکرد افراد» است که در آیه «لاتَزِِرُ وازرَةٌ وِزرَ اُخری» تجلّی می یابد. بر اساس این قاعده، که شامل امور دنیوی و اخروی می شود، هیچ حکم فقهی نباید مسئولیت عملکرد فردی را بر عهده ی دیگران نهد. با آن که برخی فقیهان به طور پراکنده در استنباط احکام به این قاعده استناد کرده اند، لیک احکامی فقهی نیز در مخالفت با آن مشاهده می-گردد. از جمله: احکام فقهی فرزندان کفار و زنازاده و سرنوشت اخروی آنان به تبع پدر و مادر، و عذاب شدن میت به سبب گریه خویشان او، که در این نوشتار مورد بررسی قرار گرفته است. چنانکه نقش این قاعده در نقد محتوایی روایات نیز تحلیل شده است.

تلقی طیف گسترده ای از متدینان آن است که وقوع حوادث طبیعی همچون زلزله، سیل و کم بارشی، نتیجه مستقیم گناهان و رفتارهای ناشایست مردم است. ولی آیا می توان خسارات و تلفات مناطق مصیبت زده از بلایای طبیعی را صرفا ناشی از گناهکاری ساکنان آن مناطق دانست؟ در این زمینه، روایات متعددی وجود دارد که تحلیل صحیح آن ها می تواند پاسخ این پرسش را روشن سازد. این تحقیق، که به شیوه توصیفی تحلیلی و روش کتابخانه ای سامان یافته، می کوشد با ارزیابی سندی و محتوایی روایات مربوطه، تحلیل استواری را در این مسأله ارائه دهد. یافته های تحقیق نشان می دهد عملکرد افراد، صرفا یکی از عواملی است که در حد «مقتضی» می تواند بر وقوع یا تشدید برخی از حوادث طبیعی و خسارت های ناشی از آن مؤثر باشد، لیک از آنجا که از یکسو اصولا بروز حوادث طبیعی جزء شرور اجتناب ناپذیر نظام خلقت است و از دیگر سو، جنبه ی آزمایش و ابتلا در مصائب، وجه غالب می باشد، نمی توان صدمات ناشی از حوادث طبیعی را لزوما عقوبت گناه افراد دانست.