سجاد جلیلیان

هدف و پیشینه: بررسی مطالبات برابری خواهانه جنسیتی بانوان مشتمل بر فرآیندی اجتماعی است که با هدف تحقق توانمندسازی بانوان و در بستر سیاسی و اجتماعی جامعه ایرانی نضج گرفته و به فعالیت های اجتماعی منتهی شده است. در این فرآیند، نیازهای فردی مبدل به دغدغه های جمعی گردیده و به شکل مطالبات اجتماعی بروز داده شده که زمینه شکل گیری برخی از اقدامات اجتماعی را فراهم ساخته است. بر این اساس، در این پژوهش با هدف تلاش برای تبیین مطالبات آموزشی زنان در پی پاسخ به این پرسش خواهیم بود که مهم ترین مطالبات آموزشی زنان در دوران مشروطه چه بوده و این مطالبات در چه بستر سیاسی و اجتماعی شکل گرفته و در نهایت با چه اقداماتی به مرحله اجرا درآمده است؟ روش: برای پاسخ به این سؤال از روش تحلیل اسنادی استفاده شده است. پژوهش: بر اساس چارچوب نظری رویکرد جنسیت و توسعه مورد احصا قرار گرفته، بیانگر آن است که هرچند نمی توان نهضت مشروطه را کوششی جنسیتی در راستای مطالبات بانوان دانست، لیکن متأثر از فضای بین المللی و شرایط داخلی، برخی از نیازهای بانوان از جمله ضرورت تحصیل و آموزش، تغییر برخی از انگاره های ذهنی جامعه در خصوص ناتوانی و فرودستی بانوان و همگانی نمودن آموزش با هدف حضور اجتماعی بانوان در جامعه به عنوان نیرویی فعال و سازنده به شکل مطالبات اجتماعی درآمدند. نتیجه گیری: این مطالبات با اقداماتی همچون تأسیس مدارس، شکل گیری انجمن های اجتماعی، چاپ نشریات و برخی از فعالیت های عام المنفعه نمود عینی یافتند که نقش بی بدیلی در تقویت و ایجاد جایگاه سیاسی و اجتماعی بانوان داشته است.

پهلوی دوم با هدف نوسازی اجتماعی مدنظر خود همواره درصدد بازنمایی الگوی غربی از مفهوم «زن» در جامعه ایرانی بود. مطبوعات به ویژه نشریات بانوان، از جمله نشریه بانو از ابزارهای مهم در بازنمایی الگوهای پسندیده شده دولت از بانوان بودند. سوال اصلی مقاله در خصوص نحوه بازنمایی بانوان در نشریه بانو بین سال های (26-1323ه.ش) می باشد. ماحصل پژوهش که به روش تحلیل محتوایی و با تکیه بر استراتژی های سه گانه بازنمایی مدنظر استوارت هال صورت گرفته نشان می دهد که نشریه در راستای رفع موانع راهبردی دولت شامل عدم انسجام معنایی در مورد ویژگی زن ایده آل و عدم تناسب تعاریف مدنظر با بافت ارزشی و هنجاری جامعه و همچنین تحقق اهداف راهبردی دولت شامل مقابله با ارزش های سنتی جامعه و ایجاد تشابه ظاهری بین بانوان ایرانی و غربی تلاش نموده است تا با طرح مضامین هنجاری (کلیشه سازی)، معرفی برخی از شخصیت های مدنظر با تمرکز بر زیبایی های زنانه ایشان در قالب بیوگرافی نویسی (طبیعی سازی) و پرداختن به موضوعاتی از قبیل آموزش حرکات ورزشی در راستای زیبایی و تناسب اندام، رعایت آداب معاشرت، لزوم اشتغال و تحصیل بانوان و آموزش نحوه پوشش و آرایش، آداب خانه داری و بچه داری به شیوه های نوین (برجسته سازی) خود را به عنوان مظهر افکار یک زن برجسته ایرانی معرفی نماید.

نگاشته حاضر با رویکرد آینده پژوهی به شناسایی مهم ترین چالش های مؤثر بر دستیابی دانشگاه فرهنگیان به اهداف مدنظر خود در تربیت معلمان پرداخته و سعی در ترسیم چشم اندازهای مطلوب آن در افق زمانی 1410 دارد. این پژوهش از منظر ماهیت بر پایه روش های دلفی و تحلیل ساختاری استوار گشته و با استفاده از روش های اسنادی و پیمایشی دارای هدفی کاربردی می باشد. همچنین در پژوهش حاضر از طریق پرسشنامه از 17 نفر از اساتید دانشگاه فرهنگیان طرح مسئله صورت گرفته است که در این چهارچوب روایی پرسشنامه با دو روش اعتبار محتوا و نیز اعتبار سازه ای و پایائی با کمک آلفای کرونباخ (0.967) مورد تأیید قرار گرفت. داده های پژوهش با نرم افزار آماری SPSS نسخه 24 و آزمون های آماری در قالب جداول آماری و تعیین تاثیرات متقابل و موقعیت آنها و با استفاده از نرم افزار آینده پژوهی میک مک مورد تجزیه وتحلیل آماری قرار داده شده است. یافته های پژوهش بیان می کنند که در میان چالش های اصلی به ترتیب چالش های آموزشی، مدیریتی و زیرساختی و در میان چالش های فرعی دو متغیر جذب اساتید کارآمد و کیفیت خدمات آموزشی نقش کلیدی را در میان دیگر متغیرها دارا می باشند. بر این اساس تأثیرات متغیرها بر یکدیگر و تأثیرپذیری آن ها و همچنین متغیرهایی که دارای تأثیرات غیرمستقیم و دارای پتانسیل بسیاری هستند، تعیین و شناسایی شدند. درنهایت نقشه جامعی در قالب افق پیشرو در سال 1410 ترسیم گشته است تا با بهره گیری از تمام ظرفیت ها، امکان تحقق اهداف استراتژیک دانشگاه فرهنگیان به عنوان دانشگاهی مأموریت محور در عرصه تعلیم و تربیت را فراهم سازد.

ارزیابی عملکرد رسانه آموزشی شاد از دیدگاه دانش آموزان به عنوان مخاطبان اصلی آموزش مجازی می تواند بستر های لازم را به منظور ارائه راهبردهای متناسب آموزشی نه تنها در دوران کرونا حتی بعد از آن نیز فراهم نماید. پژوهش حاضر با هدف ارزیابی عملکرد رسانه آموزشی شاد در دروس مطالعات اجتماعی از دیدگاه دانش آموزان انجام شد. جامعه آماری پژوهش شامل کلیه دانش آموزان پسر مدارس مقطع متوسطه اوّل شهر زنجان به تعداد 5983 نفر بود. حجم نمونه آماری بر اساس جدول کرجسی و مورگان (1970) 361 نفر تعیین گردید و با استفاده از روش نمونه گیری تصادفی ساده اعضای نمونه آماری انتخاب شدند. جهت گردآوری داده های مورد نیاز پژوهش از پرسشنامه محقق ساخته که مشتمل بر 31 سؤال بود، استفاده شد. این پرسشنامه شامل 7 بعد: معدل تحصیلی، حالات انگیزشی دانش آموزان، مطلوبیت محتوای آموزشی، مدیریت و هماهنگی آموزشی دروس تحصیلی، عملکرد آموزشی و رضایت دانش آموزان از کاربردی بودن بود. جهت انجام روایی پرسشنامه از روش روایی محتوایی و برای محاسبه میزان پایایی از آزمون آلفای کرونباخ استفاده گردید. تجزیه و تحلیل داده های پژوهش با استفاده از آزمون های ویلکاکسون، فریدمن و تی تک نمونه ای و با استفاده از نرم افزار آماری SPSS انجام شد. یافته های پژوهش بیانگر این مطلب است که جامعه آماری موردمطالعه معدل کمتری در دروس اجتماعی کسب نموده اند و نسبت به کارایی رسانه شاد در دروس تاریخ و مدنی نظرات مطلوب نداشته اند و شاد را رسانه ای متوسط و نیازمند پیشرفت روزافزون می دانند که بر این اساس تقویت کیفیت محتوایی و امکانات نرم افزاری شاد از ضروریات کاربردی نمودن آن می باشد.

با وجود چالش های محتوایی و ساختاری، روش های تدریس معلمان تاریخ همواره به عنوان یکی از مهم ترین مسائل آموزش تاریخ مطرح می باشند ولی با این حال هنوز راهکاری جامع برای حل این مسئله توسط صاحبنظران این حوزه ارائه نشده است. اگر دانش آموزان در فرآیند تدریس تاریخ دارای نقش مشارکتی و فعال نباشند، آموزش کسل کننده، بیهوده و گیج کننده خواهد بود. این در حالی است که کاریکاتورها به مثابه یک رسانه با توسعه شوخ طبعی، تفکر انتقادی، تفکر منطقی و روشنگری تاریخ برای دانش آموزان می توانند به عنوان یکی از مهم ترین ابزارهای آموزش تاریخ در نظر گرفته شوند. هدف از این پژوهش کیفیت بخشی به تدریس تاریخ و افزایش تعامل و مشارکت دانش آموزان در دروس تاریخ با استفاده از رسانه کاریکاتور می باشد. در نگاشته حاضر، روش توصیفی از نوع کیفی و تحلیلی مورد استفاده قرار گرفته و با استفاده از ابزار فیش برداری برای جمع آوری داده ها اقدام شده است. یافته های مقاله نشان می دهد که کاریکاتورها با افزایش هم افزایی، افزایش تفکر انتقادی، ایفای نقش ابزار مکمل، افزایش اعتمادبه نفس، افزایش آرامش و اطمینان دانش آموزان، وجه سرگرمی بخشی، افزایش قدرت خلاقیت، افزایش عینیت تاریخ و افزایش دوام یادگیری، می تواند بخشی از چالش های پیش رو در آموزش تاریخ را مرتفع نمایند. بر این اساس طراحی دوره های تخصصی دانش افزایی برای دانشجویان دبیری تاریخ، اصلاح کتب درسی تاریخ و لزوم طراحی کاریکاتورهای آموزشی-تاریخی پیشنهاد می شود.

امروزه بیش از هر زمان دیگری لزوم توجه به دروس مرتبط با آموزش تاریخ در ابعاد مختلف آموزشی و پرورشی بیش از پیش احساس می شود. در این بین، گرایش به استفاده از سناریوهای مختلف در روش های تدریس به عنوان امری ضروری و اجتناب ناپذیر می باشد. برخلاف روش های سنّتی تدریس تاریخ، در روش های تأمل محور که با محوریت مباحثه شکل می پذیرد، اطلاعات به صورت مستقیم انتقال داده نمی شوند، بلکه افراد طی مراحلی به تفکّر واداشته شده و در هر مرحله از آموزش به کشف مسئله یا حل مشکل هدایت می شوند. در این راستا نظریات بازسازی اجتماعی در آموزش با تأکید بر لزوم اصلاح و توسعه زندگی اجتماعی با تکیه بر فضایی باز مشارکتی و آزادانه نظرات و عقاید خود را مطرح می سازد تا اقدام به شکل گیری و بسط تفکّر انتقادی در دانش آموزان نماید. در پاسخ به سؤال مقاله که نقش آموزش مباحثه محور تاریخ در رشد تفکّر انتقادی بر اساس مؤلفه های موجود در نظریات بازسازی چیست، صحت فرضیه تأثیرات به کاربردن روش تدریس مباحثه محور دروس تاریخی در رشد تفکّر انتقادی دانش آموزان بر اساس مؤلفه های نظریات بازسازی گرایی اجتماعی مورد تایید قرار می گیرد. بر این اساس یاقته مقاله با استفاده از روش توصیفی از نوع کیفی، تحلیلی و با استمداد از نمونه گیری هدفمند در بهره گیری از نظرات خبرگان و اساتید حوزه تاریخ و علوم اجتماعی در قالب جامعه آماری نخبگانی نشان می دهد که تدریس مباحثه محور دروس تاریخی، در افزایش تفکّر انتقادی دانش آموزان بر اساس مؤلفه های نظریات بازسازی نقش مهمی را ایفا می نماید.

بیانیه گام دوم انقلاب بیش از آنکه منشوری جهت ارتقای آگاهی مردم ایران باشد سندی راهبردی است که با عنایت به مؤلفه های اساسی و بنیادین انقلاب اسلامی بر پایه تجربیات گذشته با نگاهی امیدوارانه به آینده می نگرد. یکی از ملزومات حضور انقلاب اسلامی در عرصه های جهانی شناخت چهارچوب های شناختی در آینده نظام بین-الملل با عنایت به آرمان های اصیل انقلاب اسلامی می باشد. بر همین اساس مقام معظم رهبری «مدظله العالی» با تبیین و ترسیم چشم اندازهای پیش روی انقلاب اسلامی و راهبردهای تحقق آن در قالب بیانیه گام دوم انقلاب اقدام به ترسیم سطوح شناختی در عرصه های مختلف نمودند. بر این اساس در این نگاشته سعی گشته است تا با اتخاذ رویکرد آینده پژوهی و روش دیده بانی و با عنایت به مؤلفه های پایه ای و بنیادین انقلاب اسلامی اقدام به تبیین محتوایی بیانیه گام دوم شود و در راستای تحقق نظام انقلابی به عنوان بستر تحقق اهداف مد نظر در گام دوم انقلاب، نسبت به تبیین چالش ها و فرصت های انقلاب اسلامی در چهارچوب شناختی ناظر بر آینده نظام بین الملل اقدام گردد. یافته مقاله نشان می دهد که شکل گیری و تکمیل چهارچوب های شناختی، فرآیندی تدریجی و تکمیلی است که نیازمند زمان بوده و از ملزومات آن شکل گیری تحول معنوی متکی بر فهم و شناخت صحیح نسبت به مسائل می باشد. بدون تردید رسیدن به این خواسته مستلزم نقشه راه متناسب با الزامات و سایر مقدمات کار است که بخشی از آن تحقق یافته و ادامه موفقیت در آن مشروط بر بسترسازی های متناسب با آرمان های اصیل انقلاب اسلامی در پیکره دولت با همفکری نخبگان و دلسوزان انقلاب می باشد.

متاسفانه تدریس تاریخ ایران اسلامی به روش های سنتی و غفلت از روش های مدرن آموزشی از قابلیت های آن کاسته و باعث یکنواختی امر تدریس شده است. در این راستا برای اثر بخشی تدریس تاریخ روش تدریس مبتنی بر پیش سازمان دهنده ها به عنوان روشی نوین در کشورمان می تواند در تسهیل و اثربخشی تدریس تاریخ ایران اسلامی ثمربخش باشد. بر این اساس برای اصلاح ضعف های موجود در آموزش تاریخ نیازمند استفاده از تکنولوژی و نرم افزارهای نوین طراحی شده در این عرصه می باشیم که نرم افزار های کمک آموزشی تاریخی نوع جدیدی از این نوع اند که در زمینه پرورش قدرت تحلیل و تفهیم دانشجویان توانایی های بسیاری دارند. هدف کلی این نگاشته بررسی کارایی روش پیش سازمان دهنده در تدریس دروس تاریخ ایران اسلامی در دانشگاه ها می باشد. در این پژوهش، روش توصیفی مورداستفاده قرارگرفته از نوع کیفی و تحلیلی است که با استفاده از ابزار فیش برداری برای جمع آوری داده ها اقدام شده است. یافته های مقاله نشان می دهد که نرم افزار تاریخ ایران اسلامی2 با داشتن قابلیت های فراوانش عرصه ای جدیدی برای آموزش تاریخ ایران اسلامی با روش پیش سازمان دهنده در دانشگاه محسوب شده و امر آموزش این علم را آسان تر و مؤثرتر می کند. در این راستا استفاده و بهره گیری از ظرفیت های موجود این نرم افزار در جهت امر تدریس تاریخ پیشنهاد می شود

شناخت ارتباط بین آموزش تاریخ و روش حل مسئله از مهمترین ضروریات بررسی کاربرد فضای مجازی در آموزش مسئله محور می باشد. در این نگاه به مسئله آموزش که به مثابه روش یاددهی امکان ایجاد آزمایش، خطا و فرضیه سازی ایجاد گردیده است، فضای مجازی با ظرفیت ها و کارکردهای موجود در خود دارای جایگاه ویژه ای می باشد. بر این اساس هدف کلی این نگاشته تأملی بر اثربخشی آموزش مسئله محور در آموزش مفاهیم تاریخی در بستر فضای مجازی است. از این رو، مقاله حاضر به بررسی ظرفیت ها و محدودیت های موجود در روش مسئله محور و اینکه فضای مجازی با توجه به فرامتغیرهای هشت گانه موجود در خود امکان مناسبی را جهت این نوع از آموزش به منصه ظهور می رساند، پرداخته است. در این پژوهش، روش توصیفی مورد استفاده قرار گرفته از نوع کیفی و تحلیلی است که با استفاده از ابزار فیش برداری برای جمع آوری داده ها اقدام شده است. یافته های مقاله نشان می دهد که فرامتغیرهای فضای مجازی شامل: سرعت، فرازمانی و فرامکانی بودن، جهانی بودن، سیّال بودن، تشدید واقعیّت، چندرسانه ای بودن، فراگیری و دسترسی دائم دارای ظرفیتی بالقوه و گسترده بوده و ابزارهای متنوّعی برای آموزش تاریخ می باشند. بنابراین بهره گیری مناسب از بستر و ظرفیت های موجود در آن می تواند بر اثربخشی آموزش تاریخ، تأثیری توسعه بخش و تسهیل گر داشته باشد.

سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در سال های68-1357 نشان دهنده دو نوع تحول«از» گفتمان و «در» گفتمان می باشد.جایگزینی ابرگفتمان های ملی گرایی لیبرال با اسلام گرایی، بیانگر تحوّل«از»گفتمان و تبدیل خرده گفتمان های آرمان گرایی اسلامی به مصلحت گرایی اسلامی حاکی از تحوّل «در» گفتمان اسلام گرایی است. این پژوهش در قالب مفهوم تحلیل گفتمان به معنای چگونگی فهم جهان صورت پذیرفته که در آن شناخت ما درباره «دیگری» بسیار مهم است.مطالعه ساخت هویتی «خود-دیگری» به محققان روابط بین الملل کمک می کند تا کنش گران را بهتر بش ناس ند و نش ان دهند که آنها چگونه تکوین می یابند، چگونه خود را حفظ می کنند و در چه ش رایطی به موفقیت دس ت خواهند یافت.در همین راستا بررسی ماهیت غرب به عنوان«دیگر» در اندیشه های امام خمینی(ره) به عنوان بنیانگذار نظام جمهوری اسلامی در شناخت و تبیین گفتمان های موجود در سیاست های خارجی این نظام بسیار حائز اهمیت است.در ابرگفتمان ملی گرایی لیبرال برخلاف دیدگاه امام خمینی(ره) دوگانه معنا ساز هویت، بین خود و دیگری(غرب) شکل نمی پذیرد و دوگانه «خود-دیگر»در ش بکه های قدرت و ثروت جهانی شکل می پذیرد اما در نقطه مخالف آن در ابر گفتمان اسلام گرایی تعریف«دیگر» همسو با نظرات ایشان تعریف می گردد که این امر ناشی از برداشتی حداکثری از دیدگاه های امام خمینی(ره) در خرده گفتمان آرمان گرایی اسلامی می باشد.اما با وقوع جنگ تحمیلی و اثرات ناشی از آن نخبگان سیاسی به قبول گفتمان مصلحت گرایی اسلامی گرایش پیدا کرده و در آن سعی می گردد با حفظ تعریف«دیگر» از غرب در ارائه تصویری توصیفی از محیط عینی و تجویز راه حل هایی برای انطباق آرمان ها و واقعیت های بیرونی قدم برداشته شود.

انقلاب اسلامی ایران را می توان یکی از مهم ترین پدیده های قرن بیستم دانست. در روابط سیاسی- اجتماعی جوامع مدرن، نقش پذیری طبقه متوسط جدید در مشارکت های سیاسی، فرهنگی جامعه نکته ای قابل کتمان می باشد. این طبقه، کانون فعالیت های سیاسی و فرهنگی در درون جامعه شهری جدید است و این در حالی است که طبقه متوسط جدید به لحاظ جایگاه اجتماعی و اقتصادی بینابینی خود گرفتار حفظ موقعیت و تراکم و انباشت نا محدود ثروت نیست و به خاطر موقعیت های شغلی خود بار اصلی انقلاب ها، تحولات و اصلاحات آن را بر دوش دارد. تلاش رژیم پهلوی برای حفظ نظام سیاسی پدرشاهی نوین خود که عملاً با مشارکت طبقات اجتماعی منافات داشت و ورود اکثر کشورهای جهان در عرصه توسعه و نوسازی که موجب برانگیختن احساس جمعی طبقه متوسط جدید در ایران گردید رژیم را با معضلات خاصی مواجه ساخت و عملا حکومت را واداشت تا در برخورد با طبقات اجتماعی سیاست دوگانه ای اتخاذ نماید و به مهار و کنترل طبقات اجتماعی اقدام نماید.در همین راستا روند نوسازی که در دوران پهلوی دوم تشدید گردید، بی توجهی به طبقه متوسط جدید در روند عملکرد حزب رستاخیز در بیگانه سازی هرچه بیشتر این طبقه از حکومت و ساختار پدرشاهی نوین قدرت که با ظهور و قدرت یابی طبقه متوسط جدید مخالف است، بهره گیری از آموزه های اسلامی- انقلابی، ناتوانی رژیم در سرکوب اعتراضات و پذیرش نقش رهبری امام خمینی(ره) در این طبقه رامی توان از اصلی ترین عوامل تقابل طبقه متوسط با رژیم پهلوی و تاثیر گذاری ایشان در روند شکل گیری انقلاب اسلامی دانست.

حمله ی متّفقین به ایران در شهریور 1320 منجر به سقوط رضا خان و عفو عمومی زندانیان سیاسی شد و آغازگر دوره ای از فعالیت آزاد سیاسی و حزبی در ایران گردید. بخشی از گروه 53 نفر همراه با چند تن از کمونیست های قدیمی و چهره های ملی حزب توده را تأسیس کردند. در سال دوم تأسیس خود نمایندگانی را به مجلس چهاردهم فرستاد. با تأیید درخواست امتیاز نفت شمال توسط دولت شوروی با مصدق سرشاخ شد و رابطه ی پر فراز و نشیبی را با مصدق آغاز کرد. این حزب همزمان با تشکیل فرقه ی دموکرات آذربایجان و جمهوری کردستان به اوج قدرت خود رسید؛ ولی با شکست حرکت های مذکور و انشعاب داخلی در 1326 و غیرعلنی شدن حزب در 1327 و فرار برخی از رهبران دچار شکست سختی شد. حزب توده با تأسیس جبهه ملی و شکل گیری نهضت ملی کردن نفت در مجلس فعالیتش را گسترده تر نمود؛ اما نتوانست وجود حزب دیگری را که مدعی اهداف ملی باشد، تحمل کند؛ بنابراین رفتار های تعارض آمیزی را با جبهه ی ملی در پیش گرفت. در دوره نخست وزیری مصدق، کارکرد وی رضایت حزب را به دست نیاورد. بنابراین مورد آماج حملات حزب قرار گرفت تا اینکه سیاست حزب با جریان 30 تیر 1331 تغییر یافت. حزب توده اگرچه از بزرگترین احزاب ایران به شمار می آمد، در اواخر حکومت مصدق به طرفداری از وی پرداخت؛ اما نتوانست در کودتای 28 مرداد1332عکس العمل خاصی از خود نشان دهد و در طی چند سال از هم پاشیده شد.     کلید واژگان : حزب توده، مصدق، جبهه ی ملی، نفت، کودتای 28 مرداد .