رضا اسفندیاری

روایاتی در منابع شیعه نقل شده است که بر اثرپذیری حالات انسانی از عالم ذر و طینت دلالت دارد. طرح این احادیث در میان علمای شیعه با چالش ها و مشکلاتی نظیر شبهه جبر و تعارض آن با برخی روایات همراه بوده، به گونه ای که در این مسئله اقوال و آرای متعددی بیان شده است: برخی قائل به سکوت و فهم ناپذیری این روایات شده اند. گروه دیگری از علمای شیعه، صدور روایات فوق را حمل بر تقیه کرده اند. گروه سوم نیز که درصدد حل و تأویل این روایات بودند، خود دیدگاه های متفاوتی ارائه کردند. لذا حل تعارض این روایات با شبهه جبر و روایات فطرت، مهم می نماید. این مقاله با روش توصیفی – تحلیلی و با تکیه بر منابع کتابخانه ای، احادیث فوق را نقد و بررسی می کند و به این نتیجه می رسد که با قائل شدن به اختلاف طینت ها به سبب علم پیشین الهی، تعارض این روایات با نظریه عدل الهی در منظر شیعی و نیز شبهه جبر حل می شود.