سید رضا مودب

 اعجاز قرآن از مهم ترین مبانی تفسیری علامه طباطبایی و آیت الله جوادی آملی است. علامه طباطبایی اعجاز قرآن را بر دو اصل می داند: قطعاً معجزه وجود دارد و قرآن از مصادیق آن معجزات است. در مقابل، جوادی آملی اعجاز قرآن را با استفاده از قیاسی منطقی نتیجه گیری کرده است. همچنین جوادی آملی معتقد است که هیچ زبانی توان ترجمه قرآن را ندارد و ترجمه قرآن را باعث سقوط و کاهش لطافت های آن دانسته؛ ازاین رو، برگزیده تفسیر را جایگزین ترجمه آیات کرده است. وجه افتراق دیگر دو مفسر این است که علامه طباطبایی فصاحت را تنها به لفظ نمی داند، بلکه به لفظ و معنا می داند. اما جوادی آملی به نوعی تنها بر معنا تأکید دارد و اذعان می کند که عرب ها الفاظ را داشته، ولی الفاظ دارای این معانی والا را نداشته اند. مقایسه مبانی دو مفسر نشان می دهد که این دو مفسر در اصلِ اعجاز قرآن با یکدیگر اشتراک نظر دارند، اما، در تبیین و جزئیات این مبنای تفسیری، میان استاد و شاگرد اختلاف نظرهایی وجود دارد. مهم ترین هدف این مقاله واکاوی و تحلیل این موضوع است که خاستگاه این اختلاف دیدگاه کجاست. در این مقاله، با روش تطبیقی، دیدگاه دو مفسر یادشده درباره مبنای اعجاز قرآن بررسی شده است.  

قبله یکی از مهم ترین نمادها در اسلام و نشانه هویت اسلامی است؛ انتخاب بیت المقدس به عنوان قبله نخستین و سپس تغییر آن به سمت کعبه، بازتاب بسیاری در عصر ظهور اسلام در بین یهودیان داشته است. شماری از یهودیانِ معاصر پیامبر(صلی الله علیه وآله) به دلیل آنکه بیت المقدس در آغاز ظهور اسلام، قبله مشترک بین مسلمانان با یهود بوده و برای فرار از اعتراف به وحیانی بودن آیین اسلام، شبهه اقتباس قبله نخست مسلمانان را از یهود، مطرح نمودند و آن را دلیل حقانیت خود دانستند. در این مقاله به بیان برخی شبهات یهودیان، پیرامون قبله، چه قبل از تغییر و چه بعد از آن، در نگاه مفسران فریقین پرداخته شده و با بهره گیری از مستندات قرآنی، نادرستی دیدگاه یهودیان درباره مسئله اقتباس قبله، تبیین گردیده و بیان شده است که دلایل گزینش بیت المقدس در آغاز ظهور اسلام به عنوان قبله مسلمانان، حکیمانه بوده؛ زیرا در آن هنگام، کعبه محل عبادت بت پرستان گردیده بود ولی بیت المقدس سرزمینی پاک و مقدس به شمار می آمد؛ اما با گسترش اسلام، مکه از شرائط متفاوتی برخوردار شد و قبله به سوی کعبه به عنوان نخستین پرستشگاه ابراهیمی(ع) و محل امن و عبادت همیشگی بندگان الهی، تغییر یافت . مؤدب، س.ر؛ سجادی، م.س. (1399). مطالعه تطبیقی بررسی برخی شبهات پیرامون تغییر قبله با تأکید بر شبهه اقتباس، دوفصل نامه پژوهش های تفسیر تطبیقی. 6 (12)، 33-7.  Doi: 10.22091/PTT.2020.5634.1769  

قرائت های شاذ و غیرمشهور، به عنوان یکی از انواع قرائت های قرآن کریم، کمتر مورد توجه و بازخوانی واقع شده است. قرائت شاذ، قرائتی است که سند آن صحیح، ولی به طریق تواتر و یا استفاضه که میان مردم مقبولیت دارد، نقل نشده باشد. تعمّق و بازپژوهی در این قرائت ها، می تواند کارکردهای قابل ملاحظه ای در تفسیر فریقین از آیات قرآن داشته باشد. ازاین رو، نمی توان قرائت های شاذ را به طور کامل مردود و نادیده انگاشت. تبیین قرائت های شاذ و کارکردهای آنها در تفسیر فریقین در مقایسه با قرائت های مشهور، مسئله پیش رو است. بدین منظور، در این نوشتار ابتدا مهم ترین مؤلفه ها و مباحث مربوط به قرائت های شاذ مورد تبیین و بررسی قرار گرفته است. سپس، با ارائه شواهدی از این قرائت های آثار و کارکردهای مختلف آن در تفسیر فریقین از قرآن کریم نشان داده شده است. تبیین و توسعه معنایی آیات از مهم ترین کارکردهای قرائت های شاذ در تفسیر قرآن کریم است. از این رهگذر، با پردازش و تحلیل نمونه آیاتی از قرائت های شاذ در کنار قرائت های مشهور، می توان به نوعی بر خوانش های تفسیری آیات افزود و کارکرد آنها را نمایان ساخت

تحقیق حاضر در مقایسه و تحلیل آراء تفسیری آیت الله معرفت و ابن عاشور، ذیل آیه امامت (بقره/124)، است. «امام» در نظر معرفت، پیشوای معصوم و واجب الاطاعه در امور دینی و دنیوی و والاتر از رسول و نبی است؛ ولی در نظر ابن عاشور، رسول و مجاز به انجام ارتکاب گناهان صغیره است. به نظر می رسد، حضرت ابراهیم(ع) قبل از ابتلائاتش رسول بوده است و مقام امامت ایشان، جدای از مقام رسالت اوست؛ زیرا «رسول» طبق روایات کسی است که ملائکه در بیداری بر وی نازل می شوند و با او سخن می گویند و لذا نزول ملائکه بر ابراهیم(ع) و بشارت به فرزنددار شدنش در بیداری نشانه رسالت او قبل از ابتلائاتش است؛ علاوه بر آن حمل واژه "«مام» بر معنای رسول، خلاف ظاهر آیه و بدون قرائن معتبر عقلی و نقلی است و تفسیر به رأی به شمار می آید. اطلاق واژه «الظالمین» را نمی توان بدون قرینه معتبر به گناهان کبیره و شرک محدود نمود و گناهان صغیره را از آن خارج کرد؛ بر این اساس، مراد آیه، عصمت از هرگونه ظلم و گناه است. از نظر عقلی نیز اعتقاد به جواز انجام گناهان صغیره برای امام یا رسول موجب سلب اعتماد مردم از آنان و نقض غرض بعثت رسل است.