مرتضی مداحی

مطالعات اسلامی در یک قرن اخیر یکی از موضوعات مورد علاقه بسیاری از مستشرقان بوده است. با اینکه شیعه شناسی صرفا در نیم قرن اخیر مورد توجه خاص آنان قرار گرفته است با این حال حجم قابل توجهی از منابع درباره ابعاد مختلف تشیع از جمله امامان شیعه شکل گرفته است. یکی از موضوعات مورد علاقه مستشرقان سیره و وقایع مربوط به حیات امام حسین (علیه السلام) است. مطالعه و بررسی این موضوع نشان می دهد که امام حسین (علیه السلام) در کنار امام علی و امام حسن (علیهما السلام) از جمله امامانی هستند که بیش از دیگر امامان معصوم مورد توجه واقع شده اند. مقاله حاضر آثار غربیان را در یازده بخش دسته بندی کرده و از هر کدام مهمترین منابع را به عنوان نمونه ذکر کرده است و در پایان مهمترین منابع ترجمه شده به انگلیسی را نیز متذکر شده است. این مقاله ضمن بررسی و گونه شناسی این منابع به معرفی اجمالی آنها پرداخته است و تلاش دارد به این پرسش پاسخ دهد که در کدام منابع می توان در جستجوی اندیشه های غربیان درباره امام حسین ع بود و چه رویکردهایی را می توان بازشناسی کرد امید است این مقاله راه را برای مطالعه بیشتر پیش روی استشراق پژوهان نشان دهد.

مطالعات دین پژوهی در قرون اخیر، به ویژه در مراکز آکادمیک غربی به سوی استفاده از روش های پژوهش در علوم انسانی و تجربی میل داشته است. رویکرد جامعه شناختی یکی از روش هایی است که در مطالعات ادیان به کار گرفته می شود. برداشت اولیه از این مفهوم به کارگیری آنها در مطالعات مردم شناختی و جوامع اسلامی است؛ اما غربیان این روش ها را فراتر از جوامع در مطالعه متون دینی هم به کار گرفته اند. حدیث شیعه با اینکه بسیار با تأخیر موضوع مطالعه مستشرقان واقع شد، در برخی آثار با این رویکرد بررسی شده است. این پژوهشگران منابع حدیثی شیعی، بسترهای تدوین، تطور یا جعل حدیث را بررسی کرده اند. در این میان سه محور بررسی کاربست نظریات مردم شناسی، جامعه شناسی معرفت و پدیدارشناسی قابل بازشناسی است. این مقاله در صدد است به بررسی آثاری بپردازد که با این روش به مطالعه حدیث شیعه پرداخته اند. رویکرد مقاله در مطالعه این آثار توصیفی- تحلیلی است.

یکی از فرق شیعه که هنوز نیز در قالب های مختلف حیات دارد، فرقه اسماعیلیه است. این فرقه علاوه بر تمایلات باطن گرایی و تأویل مداری در ظواهر شریعت، در بحث های هستی شناسی نیز دیدگاه های خاصی دارند. اسماعیلیه که در مباحث فلسفی متأثر از نوافلاطونیان و اخوان الصفا بوده اند، در فلسفه پردازی برای عالم، یکی از پیچیده ترین راه ها را پیموده اند. یکی از مسائلی که از دیدگاه اسماعیلیه قابل تحقیق است، جهان شناسی اسماعیلیه است که در آن ردپای فلسفه گنوسی، صوفیه، اخوان الصفا، فلسفه ابن سینا و فارابی قابل مشاهده است. در این مقاله به روش تحلیلی توصیفی به نحوه تأثیرپذیری از فلسفه افلاطونی و اخوان الصفا و دیگر فلاسفه پرداخته شده و تأثیر آن بر نظام دعوت اسماعیلی و چرایی لزوم تأویل از دیدگاه آنان بررسی شده است. در این مقاله تلاش شده دیدگاه اسماعیلیه در نظام تکوین و تشریع و دعوت از بین آثار بزرگان اسماعیلیه و شارحان احوال آنها جست وجو شود.

کار گروهی، قالبی برای همکاری بین افراد برای رسیدن به هدفی ویژه است. یک کار گروهی مستلزم چند عنصر مهم در رابطه با تعامل بین افراد است؛ از جمله: نیروی انسانی، نحوة تعامل آنها، و رهبری افراد. در این مقاله به مطالعة موردی طلاب حوزة علمیة قم پرداخته ایم و تفاوت های تعامل افراد در کار گروهی و نیز موانع شکل گیری همکاری گروهی در تحقیقات علوم اسلامی را بررسی کرده ایم. فردگرایی، پایین دانستن منزلت اجتماعی در کار گروهی، فقدان آموزش های کار در تیم گروهی، و نبود ساختارهای ارتباط دهنده بین افراد و انجمن های علمی از جمله متغیرهایی هستند که در این تحقیق کانون بررسی قرار گرفته اند. روش تحقیق در این پژوهش میدانی بوده که داده ها براساس چارچوب نظری روان شناختی اجتماعی از نمونة مورد نظر جمع آوری و تحلیل شده است. بررسی و تحلیل داده های نمونة مورد مطالعه نشان میدهد که آموزش کار گروهی و اجتماعی شدن در فضای همکاری جمعی، رابطة مستقیم و مثبتی با میل به همکاری جمعی در پژوهش های علوم دینی دارد.

برخی معتقدند «قدرت» هدف نیست، بلکه ابزاری است برای رسیدن به اقتصاد. برخی دیگر قائل اند «قدرت» خود جایگاه دلنشین و هدفی است که جاه طلبی انسان او را به رسیدن به آن سوق میدهد و چه بسا اقتصاد و مانند آن برای دستیابی به آن سیطره هزینه شوند. از دیدگاه قرآن کریم منشأ «قدرت» خدای متعال است و ابزاری بیش نیست که طبق جهان بینی فرد، ممکن است در جهت الهی و یا مادی به کار گرفته شود. مرعوب شدن و بالتبع پیوستن به قدرت باطل با عذر خوف از آن به هیچ وجه مقبول نیست. این مقاله به روش تحلیل اسنادی و کتابخانه ای به واکاوی مفهوم و ویژگیهای قدرت میپردازد.

در مقاله زیر روند سست شدن ارکان خانواده در غرب بخصوص آمریکا بازکاوی شده و عوامل منجر به تغییر در این نهاد اجتماعی مورد بررسی قرار گرفته است. مینتز و کلوگ در این مقاله، افول الگوهای سنّتی خانواده، کنار رفتن ارزش های خانوادگی، تغییر در وظایف اعضا و شاغل شدن مادران، آزادی در روابط جنسی و معمول شدن طلاق را ناشی از تغییر در ارزش ها و هنجارهای اجتماعی دانسته اند که سرمنشأ این تغییر عبارت است از: رشد اقتصادی و ظهور نحله های فلسفی که بر خود تأکید می کردند. این دو عامل ابتدا در ادبیات و رمان ها و مجلّات و سپس در سینما و فیلم ها تأثیر گذاشته و آنها نیز به نوبه خود ارزش های خانوادگی را مورد هدف قرار دادند.