جغرافیا و مطالعات محیطی

مخاطرات طبیعی از جمله زمین لرزها، از چالش های جدی برای جوامع بشری به شمار می روند. این پدیده ها علاوه بر جانی، خسارات اقتصادی و اجتماعی قابل توجهی را نیز به دنبال دارند. با توجه به اینکه بعضی از این مخاطرات، به طور ناگهانی و غیرقابل پیش بینی رخ می دهند، لازم است که ارزیابی و مدیریت بهینه این مخاطرات در دستور کار سیاست گذاران و مسئولان مدیریت بحران قرار گیرد. پیشرفت ها و دستاوردهای اخیر در زمینه الگوریتم های هوشمند توانسته است توان بشر در کاهش آثار ناشی از وقوع را کاهش دهد. از نمونه این دستاوردها، سیستم های هشدار سریع زمین لرزه هستند که به عنوان ابزاری مؤثر در کاهش آسیب ها و تلفات انسانی مطرح شده و می توانند با محاسبه پارامترهای مبنایی زمین لرزه هشدار زودهنگامی را به جمعیت متاثر از رویداد صادر کرده اطلاعات مورد نیاز را در اختیار مسولان قرار دهند. با توجه به اینکه یکی از ارکان اساسی استفاده از الگوریتم های یادگیرنده، وجود داده های آموزشی کافی می باشد که بتواند شرایط متنوع قابل انتظار را پوشش دهد. این در حالی است که در مواردی مانند داده های مربوط به مطالعات زمین لرزه که تعداد نمونه های موجود در دسترس ناکافی است، تکنیک های داده افزایی استفاده می شوند. در این تحقیق، تاثیر داده افزایی در محاسبه بزرگای زمین لرزه به صورت آنی و بر اساس داده های جنبش نیرومند زمین مورد بررسی قرار گرفته است. بر اساس تحلیل های صورت گرفته بر روی داده های بیش از سه هزار زمین لرزه بوقوع پیوسته نشان داده شده است که استفاده از داده افزایی موجب بهبود عملکرد تعمیم دهی شبکه یادگیرنده به مقدار 37 درصد شده است.

جزیره حرارتی شهری به منطقه ای اطلاق می شود که در آن دما به طور قابل ملاحظه ای افزایش یافته و پیامدهای منفی فراوانی به همراه دارد. این پژوهش با هدف بررسی رابطه بین جزیره گرمایی شهر تهران با عناصر آلاینده جوی در بازه زمانی ۲۰۱۹ تا ۲۰۲۴ انجام شده است. برای نمایش جزیره حرارتی، از داده های دمای سطح زمین ماهواره مودیس تررا در پلتفرم گوگل ارث انجین بهره گرفته شد. در این بستر، وضعیت کاربری اراضی منطقه مورد مطالعه نیز تحلیل گردید و با استفاده از تصاویر ماهواره ای لندست 8، شاخص NDVI محاسبه شد تا نمایی از وضعیت پوشش گیاهی منطقه به دست آید. سپس، وضعیت آلاینده های جوی مؤثر بر شدت و گسترش جزیره حرارتی، شامل بخار آب، دی اکسید گوگرد، دی اکسید نیتروژن، متان، ازن و عمق نوری آئروسل، از داده های ماهواره سنتینل 5 استخراج و پردازش شد. به منظور ارزیابی ارتباط این متغیرها با دمای سطح زمین، ضریب تعیین و همبستگی برای ۵۰۰ نقطه تصادفی محاسبه گردید. نتایج نشان داد که میانگین دمای سطح زمین از غرب به شرق تهران افزایش یافته و در مرکز و جنوب شرقی شهر، هاله حرارتی با میانگین دمای بالای ۱۶ درجه سانتی گراد شکل گرفته است. تراکم بالای مناطق مسکونی و آلودگی ناشی از حمل ونقل در نواحی شرقی و جنوبی، از عوامل اصلی شکل گیری و تشدید این پدیده به شمار می آیند. از میان عوامل مورد بررسی، بخار آب با ضریب همبستگی مثبت و معنادار ۶۴۸/۰ بیشترین تأثیر را بر افزایش دمای محلی داشته و دی اکسید گوگرد و دی اکسید نیتروژن نیز تأثیرات قابل توجهی بر دما نشان داده اند. در مقابل، پوشش گیاهی نقش مهمی در تعدیل دما ایفا کرده است. همچنین بررسی سایر آلاینده ها همچون آئروسل، متان و ازن نشان داد که این گازها تأثیر کمتری بر دمای محلی دارند.

پیاده روی یکی از ساده ترین و کم هزینه ترین شکل های فعالیت بدنی است، بنابراین طراحی جاده های تندرستی پیاده روی برای حفظ سلامتی افراد جامعه لازم است زیرا باعث جلوگیری از بیماری های زیادی مانند قلبی عروقی، دیابت و فشار خون بالا می شود. دارد. پژوهش حاضر با هدف شناسایی شاخص های طراحی پیاده روهای پویا و جاده های تندرستی در شهر اهواز؛ به صورت کیفی انجام شد. نمونه گیری در پژوهش به صورت هدفمند و به روش گلوله برفی بوده است. داده های پژوهش پس از مطالعه ادبیات و مصاحبه های کیفی عمیق و نیمه ساختاریافته با مشارکت 15 خبره جمع آوری و با رویکرد تحلیل مضمون تجزیه وتحلیل شدند. شاخص ها در قالب 6 مقوله اصلی دسته بندی شدند؛ که عبارتند از: زیرساخت های عملکردی (کیفیت تجهیزات ومبلمان ورزشی، طراحی مسیر تندرستی و طراحی پیاده روهای پویا)، نظام دسترسی (تسهیلات مسیر، تسهیل حمل و نقل)، ایمنی و آسایش (آسایش و راحتی، مکان های امن)، جذابیت محیطی (زیبا شناختی و رفاهیات)، اجتماع پذیری و همه شمولی (نفوذ پذیری و مراودات اجتماعی)، عوامل حمایتی (فرهنگی و اجتماعی). در آخر اینگونه می توان نتیجه گیری نمود که طراحی پیاده روها پویا و جاده های تندرستی، منجر به افزایش جذب حضور شهروندان و در نتیجه افزایش سرزندگی آن ها و ترویج فعالیت بدنی و تندرستی و بهبود روابط اجتماعی خواهد شد.

تغییر در وضعیت آب و هوا تاثیر معنی داری برسلامت انسان دارد. هرچندکه نظرات متفاوتی درمورد میزان دمای مناسب برای راحتی انسان وجود دارد، اما اکثریت پژوهشگران، درجه حرارت های بین 18 الی 21 درجه سلسیوس را برای آسایش اقلیمی مطرح می کنند. در دو حالت این آسایش بهم می خورد، حالت اول رخداد دمای پائین همراه با باد شدید و حالت دوم همزمانی شرایط جوی گرم ومرطوب سبب هوای شرجی (Humidex) می شود. پدیده شرجی در کشور با شاخص های برگرفته از منابع خارجی با محاسبه فشار بخارآب جزئی انجام می شود. این در حالی است که پژوهشگران، به دشواری به آمار فشار بخارآب جزئی روزانه ایستگاه هواشناسی کشور دسترسی دارند و براین اساس لازم است فرمول جدیدی برای محاسبه هوای شرجی به صورت ماهیانه معرفی گردد. این پژوهش با هدف ارائه یک روش بومی شده برای تمامی نواحی اقلیمی ایران انجام و در آن هوای شرجی با کمترین داده های هواشناسی، در قالب یک فرمول کوتاه و آسان تعیین می گردد. برای درک بهتر، اقلیم نما و نمودار تخصصی شدت هوای شرجی درکنار یک نرم افزار، طراحی و از سایت (weather5.ir) قابل دسترسی می باشد دراین تحقیق با محاسبه همبستگی بین دما و رطوبت نسبی در 325 ایستگاه سینوپتیک کشور طی دوره آماری30 ساله (1370-1399)، هوای شرجی در یک فرمول تجربی برآورد و سپس نقشه شرجی با شدت ضیف، متوسط و شدید برای ایران ترسیم گردید. نتایج این تحقیق جدید و بومی شده نشان داد پدیده شرجی به دلیل عامل ارتفاع، اختلاف دما، رطوبت و نزدیکی به منبع رطوبی در سواحل جنوب و سپس سواحل شمال کشور از بیشترین فراوانی، شدت و تداوم برخوردار است. این مناطق باتوجه به تمرکز بالای جمعیتی، نیازمند مطالعات جامع در زمینه شرایط محدودکننده شرجی هستند، اما در سایر نقاط کشور شرایط هوای شرجی وجود ندارد و حتی چنانچه شرایط همزمانی رطوبی و دمائی بالائی نیز داشته باشند، صرفاً در آستانه شرجی ضعیف قرار می گیرند.

تنهایی نوعی احساس رنج و درد است که براثر اختلال در روابط فرد با محیط پدید می آید و یکی از مهمترین چالش های قرن 21 است که تاثیر زیادی بر سلامت روان و کیفیت زندگی افراد می گذارد. در عصر مدرن با وجود پیشرفت فناوری و افزایش ارتباطات مجازی، بسیاری از افراد در شهرها احساس تنهایی و انزوا می کنند. این احساس منجر به افسردگی، اضطراب و سایر مشکلات روانی و جسمانی می شود. فضای شهری اصفهان به عنوان بستر و زمینه انجام این پژوهش است. هدف از این پژوهش تحلیل عوامل ایجاد کننده احساس تنهایی در شهر اصفهان است. در تجزیه و تحلیل از آزمون فریدمن و آزمون تحلیل خوشه ای استفاده شده است. نتایج این پژوهش نشان می دهد که عوامل ایجادکننده احساس تنهایی در شهرهای با بوم بیابانی را می توان در پنج مقوله اصلی دسته بندی نمود. مقوله محرومیت اجتماعی از جمله کمبود فرصت های تعاملی، نابرابری در دسترسی به نیازها، فقدان انسجام و گسست پیوندهای اجتماعی ناشی از عدم حس تعلق و اعتماد، فشارهای روانی-روحی منجر به افسردگی، اضطراب و استرس ناشی از زندگی شهری مدرن، کمبود فضاهای شهری پرنشاط، هویتمند و فاقد امکان خودشکوفایی برای ساکنان، و چالش های ناشی از مدرنیته و تغییرات اجتماعی-فرهنگی ناشی از مهاجرپذیری و تنش میان هویت سنتی و مدرن می باشد. برای کاهش احساس تنهایی در محیط های شهری، رویکردهای جامع و چندبعدی که هم جنبه های اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی و هم ابعاد محیطی، کالبدی و طراحی شهری را در بر می گیرد، باید مورد توجه قرار گیرد.

با توجه به چالش های روزافزون مانند تغییرات اقلیمی، رشد جمعیت و محدودیت های منابع در شهرها، ضرورت استفاده از فناوری های نوین به ویژه هوش مصنوعی برای تحقق توسعه پایدار شهری بیش ازپیش احساس می شود. شهر پایدار با کاهش آلودگی، افزایش تعاملات اجتماعی و ایجاد زیرساخت های انعطاف پذیر، کیفیت زندگی را برای نسل های آینده تضمین می کند. در همین راستا پژوهش حاضر باهدف تحلیل تأثیر هوش مصنوعی بر پایداری شهر بوشهر تدوین شده است. برای دستیابی به این هدف از چهار مؤلفه اصلی شهر پایدار شامل پایداری زیست محیطی، پایداری اجتماعی، پایداری اقتصادی و مدیریتی استفاده شده است. این پژوهش ازنظر هدف، کاربردی و ازنظر ماهیت و روش، توصیفی- تحلیلی بوده که برای تحلیل داده ها از روش ترکیبی استفاده گردیده است. تحلیل داده ها با استفاده از نرم افزار SPSS و نرم افزار MAXQDA استفاده شد. یافته های پژوهش نشان می دهد که هوش مصنوعی تأثیرات متفاوتی بر مؤلفه های چهارگانه و پایداری شهری بوشهر دارد. برخی مؤلفه ها مانند اقتصادی و زیست محیطی بهبودیافته تر بوده اند و مؤلفه های اجتماعی و مدیریتی نیازمند توجه بیشتری می باشند. با توجه به یافته های تحقیق هوش مصنوعی می تواند نقش محوری را در افزایش پایداری ایفا نماید؛ بنابراین برای بهره مندی کامل از مزایای این فناوری لازم است چالش های مرتبط با زیرساخت های ناکافی و مقاومت فرهنگی برطرف شوند.

رشد جمعیت در مناطق شهری از عوامل تأثیرگذار مستقیم بر توسعه فیزیکی و پراکنده رویی شهری می باشد. از طرفی دیگر، در حال حاضر غالب ترین نوع رشد شهری در دنیا به ویژه در بین کشورهای در حال توسعه (کشور عراق) رشد از نوع افقی (پراکنده رویی) و باعث بوجود آمدن مسائل و مشکلات در زمینه پایداری شهری و در نهایت رفاه و کیفیت زیستی شهرندان است. ساختن شهرهای زیست پذیر، هدف مهمی برای شهرنشینی جدید در عراق بوده است. بنابراین، درک رضایت ساکنان از زیست پذیری شهری و عوامل تعیین کننده آن برای برنامه ریزی شهری و سیاست گذاری در مورد ساخت شهرهای زیست پذیر مفید است. براساس آنچه که گفته شد، هدف اصلی مطالعه حاضر که از نوع کاربردی و به روش توصیفی تحلیل انجام شده، تبیین رابطه پراکنده رویی شهری و زیست پذیری در شهر دیوانیه از کشور عراق است. لذا برای دستیابی به هدف مورد نظر (بررسی پراکنده رویی شهری)، از الگوریتم یادگیری ماشین نظارت شده توسط ماشین بردار پشتیبان (SVM) استفاده شده است. همچنین، با استفاده از ابزار پرسشنامه محقق ساخت، زیست پذیری شهری در بین 12 محله انتخابی از شهر دیوانیه مورد بررسی قرار گرفت. نمونه مورد مطالعه 386 نفر به روش نمونه گیری طبقه ای تصادفی انتخاب شدند. نتایج نشان داد محلات العصری با میانگین رتبه ای 16/3، الجمهوری شرقی با میانگین رتبه ای 22/3، الکرامه با میانگین رتبه ای 44/3 و الوحده با میانگین رتبه ای 64/3 در سطح بالاتری نسبت به دیگر محلات مورد مطالعه قرار دارد. همچنین، محلات الخضراء با میانگین رتبه ای 28/2، السلام با میانگین رتبه ای 58/2 و الصادق الثانی با میانگین رتبه ای 62/2 در پایین ترین سطح به لحاظ زیست پذیری شهری قرار دارند.