معرفت دینی

وجود عوامل تقویت کننده، موجب افزایش بهره وری و تحقق اهداف سازمانی است. گرایش مدیران به معارف اسلامی، یکی از راه های ایجاد کنترل درونی در آنهاست و باعث می شود تا مدیران با توجه به باورها و ارزش های خود، اقدام به رفتار مناسب در جهت پیشبرد اهداف سازمانی کنند. این تحقیق که یک پژوهش بنیادی از نوع توصیفی- اکتشافی است، تلاش شده تا بر مبنای روش «نظریه پردازی داده بنیاد» در مطالعات علوم انسانی، از مجموعه ی بیانات رهبر معظم انقلاب ، عوامل زمینه ساز و تقویت کننده « سواد انقلاب اسلامی» برای مدیران ، متناسب با روش شناسی تحقیق و اهداف ارایه شود. تحقیق، ناظر به شناسایی و معرفی مفاهیم، مقوله ها و فرامقوله های رویش یافته از درون داده ها با استفاده از بیانات مقام معظم رهبری به صورت تمام خوانی تا رسیدن به اشباع، مورد مطالعه قرار گرفته است. از سه نوع کدگذاری (مفهوم سازی) باز، محوری، انتخابی، 84 کد و مفهوم، 24 مقوله و 6 فرامقوله به نام متغیرهای علی، محوری، مداخله گر، راهبردی، زمینه ساز و پیامدی به دست آمد. متغیرهای زمینه ساز سواد انقلاب اسلامی در مدیران و مسئولان نظام شامل معنویت گرایی، خودسازی، آخرت گرایی، اسلام گرایی و تکلیف مداری شد که «معرفت دینی» نام گرفت.

علم و دین و ارتباط آن دو از موضوع های مهم و جدید فلسفه و الهیات در جهان است، که برطبق دسته بندی مشهوری که مورد توافق بسیاری از اندیشمندان است، در چهار قسم تعارض، تمایز، تعامل و وحدت قابل طبقه بندی است. هنگامی که تعارض میان پیشرفت های علمی و نتایج تحقیقات تجربی با ظواهر کتاب مقدس انجیل و تورات معلوم شد، کسانی به فکر افتادند که راهی برای حل این تعارض پیدا کنند، برخی این دیدگاه را بیان کردند که باید فهممان را درباره دین و کتاب مقدس اصلاح کنیم، یا عالم چیزهایی را اثبات کرده است که قابل نقض نیست پس آنچه ما از کتاب مقدس می فهمیم درست نبوده است. این نظریه به روش ها و گونه های مختلف نمایان شد و بالاخره موج آن به سایر مناطق و ادیان از جمله کشورهای اسلامی رسید و روشنفکران مسلمان هم به پیروی از آنان به این باور رسیدند که ما هم باید فهممان را در مورد دین عوض کنیم. نظریه قبض و بسط تئوریک شریعت، نظریه ای در معرفت شناسی دینی است که بر اساس آن معرفت دینی به عنوان یک معرفت بشری، هماهنگ با دیگر معارف بشری که متحول می شوند در اثر تحول آن ها معرفت دینی هم متحول و دچار قبض و بسط می شود. که این نظریه مورد ارزیابی و نقد بسیاری از اندیشمندان و روشنفکران دینی از جمله سید محمد حسین حسینی طهرانی و جعفر سبحانی قرار گرفته است. ما در این مقاله برآنیم تا برخی از نقدهای آنان در این نظریه را مورد ارزیابی و نقد قرار دهیم.

تجربه های فراحسی به دریافت و ادراک اطلاعات از جهان خارج بدون استفاده از حواس پنج گانه اطلاق می شود. این پدیده مصادیق بسیاری، ازجمله خواب، مکاشفه، الهام، ارتباط با ارواح، کهانت، تجربه نزدیک به مرگ، اندیشه خوانی و ... دارد. این تجربه ها همواره با بشر بوده است. در عصر غیبت، تمسک به این تجربه ها برای رسیدن به معرفت دینی، با اهداف مختلف انجام می شود. بررسی ارزش معرفتی تجربه های فراحسی و تحلیل معرفتی آنها به دلیل گوناگونیِ تجربه ها و دخالت شیطان در آنها ضرورت می یابد. این مقاله با روش تحلیلی - توصیفی افزون بر بررسی ادلّه اثبات و نفی ارزش معرفتی این پدیده بر اساس سیره اهل بیت (علیهم السّلام)، ارزش معرفتی تجربه های فراحسی بر اساس سیره اهل بیت (علیهم السّلام) را نیز بررسی کرده و با روش کتابخانه ای، اطلاعات لازم را جمع آوری نموده است. یافته ها نشان می دهد که هیچ یک از روایات اسلامی به طور قطعی، اعتبار معرفتی این تجربه ها را برای غیرمعصومان، به ویژه در بیداری تأیید نمی کنند. افزون بر این، احتمال خطای معرفتی، تأثیرپذیری از عوامل شیطانی، و ضعف استنادی بسیاری از گزارش ها، پذیرش این تجربه ها را دشوار می کند. بنابراین تجربه های فراحسی فقط در چارچوب آموزه های وحیانی معتبرند و نمی توان از آنها به مثابه منبعی مستقل برای معرفت دینی استفاده کرد.        

دینداری و انجام اعمال مذهبی نیاز انسان در جهان هستی است. نیاز به فهمیدن مبدأ و خود، نیاز به فهمیدن هدف زندگی و نقش انسان در زندگی، نحوه ارتباط با دیگران و پاسخ انسان به جهان هستی از جمله این نیازها است. هدف پژوهش حاضر شناسایی عوامل موثر در شکل گیری روحیه دین گریزی در دانشجومعلمان دانشگاه فرهنگیان بود.جامعه آماری پژوهش دانشجومعلمان پردیس علامه طباطبایی خرم آباد بودند که تعداد ۱۸ نفر به عنوان نمونه پژوهش با استفاده از روش نمونه گیری هدفمند و همچنین اشباع نظری انتخاب شدند.داده های استخراج شده از مصاحبه های نیمه ساختاریافته با استفاده از روش پدیدارشناسی و کدگذاری استخراج مضامین اصلی و فرعی مورد تحلیل قرارگرفتند. یافته ها حاکی از شناسایی 162کد باز در17 مضمون فرعی از7 مضمون اصلی که شامل پیگیری نکردن حصول معرفت دینی، به کار نبستن اصول منطقی تفکر، عدم انتقال معارف صحیح به شیوه فراگیر از سوی سازمان های مربوطه، نگرش منفی یا خنثی خانواده به مقوله دین، تاثیر معکوس ناشی از عملکرد خانواده، سوء استفاده از اخلاق و احساس به وسیله دوستان، قدرت انتقال اثر منفی ناشی از فضای پرجاذبه دوستی، عقاید و رفتارهای نادرست دوستان بد، تبلیغات سوء رسانه ای در فضای مجازی، ماموریت رسانه ای در جهت دین گریزی مردم، جهل صاحب رسانه و مخاطب، مشکلات اقتصادی و معیشتی جامعه، اثرات فکری و ذهنی غلط، اثرات عملکردی در خلاف جهت آموزه های دینی،ابتلای افراد به آسیب های اجتماعی، رواج گناه، چالش های ویژه مقابله و حل آسیب های اجتماعی، عملکرد ضعیف و منفی افراد مذهبی یا به ظاهر مذهبی، نقص معرفتی در میان افراد مذهبی، رفتارهای غلط ناشی از سوگیری های شخصی و بی توجهی مردم به راه های صحیح شناخت دین از جمله عواملی هستند که سبب شکل گیری روحیه دین گریزی در میان دانشجومعلمان می شود.یافته های حاصل از پژوهش می تواند جزء برنامه های اصلاحی نهادهای فرهنگی مرتبط به خصوص دانشگاه فرهنگیان، آموزش و پرورش و آموزش عالی جهت رفع این مساله قرار گیرد.