سوت زنی سازمانی

هدف پژوهش حاضر شناسایی علل سوت زنی سازمانی و دلایل عدم تمایل به سوت زنی در سازمان های دولتی بود که با روش ترکیبی متوالی اکتشافی انجام شده است. مشارکت کنندگان بخش کیفی، مدیران و کارکنان دولتی بودند که با روش نمونه گیری هدفمند 75 نفر به عنوان مشارکت کننده در این پژوهش انتخاب شدند. جامعه آماری بخش کمی کارکنان سازمان های دولتی شهرهای تهران، مشهد و سمنان بودند که با استفاده از روش نمونه گیری تصادفی ساده تعداد 157 نفر به عنوان نمونه انتخاب شدند. نتیجه تحلیل داده های کیفی منجر به شناسایی 32 مضمون پایه درزمینه دلایل سوت زنی کارکنان گردید که در قالب 6 مضمون سازمان دهنده (رویکرد سلامت محور، رویکرد منفعت طلبانه، رویکرد عدالت خواهانه، رویکرد اخلاق گرایانه، رویکرد تکلیف گرایانه، رویکرد انتقام جویانه)، سازمان دهی شدند و 26 مضمون پایه در خصوص عدم تمایل به سوت زنی سازمانی احصا شد که بر اساس قرابت معنایی در قالب 4 مضمون سازمان دهنده (عوامل مربوط به سازمان، عوامل مربوط به افشاکننده، عوامل مربوط به افشاشونده، عوامل مربوط به موضوع تخلف) قرار گرفتند. یافته های بخش کمی نشان می دهد که رویکردهای عدالت خواهانه، اخلاق گرایانه، سلامت محور، منفعت طلبانه، تکلیف گرایانه و انتقام جویانه به ترتیب به عنوان مهم ترین دلایل تصمیم به سوت زنی بوده و عوامل مربوط به افشاشونده، عوامل مربوط به سازمان، عوامل مربوط به موضوع تخلف و عوامل مربوط به افشاء کننده به ترتیب مهم ترین علل سکوت در برابر مشاهده رفتارهای نامطلوب را تشکیل می دهند. رتبه بندی گویه های مرتبط با علل سوت زنی بیان کننده این است که جلوگیری از تکرار تخلفات، احساس بی عدالتی نسبت به خود و احساس مسئولیت به عنوان مهم ترین علل سوت زنی و ناامیدی از ضمانت اجرایی در صورت افشای تخلفات، نفوذ بالای فرد متخلف و عدم حمایت سازمانی از افشاگران به عنوان دلایل اصلی سکوت در برابر تخلفات تلقی می شود.

زمینه: یکی از چالش های مهم سازمان ها در جوامع مدرن، تعییین حد و مرز رازداری است. رازداری، یکی از عوامل موفقیت سازمان ها به شمار می رود. عمل سوت زنی، افشای فعالیت های غیرقانونی و غیراخلاقی درون سازمانی به افراد مسئول بیرون یا درون سازمان و هدایت سازمان به سمت آرمان ها و مأموریت های خود است. هدف: هدف اصلی پژوهش حاضر، شناسایی و اولویت بندی عوامل مؤثر بر سوت زنی کارکنان از دیدگاه مدیران ارشد صدا و سیما بود. روش: این پژوهش از نظر هدف، بنیادی و از نظر روش کیفی بود. جهت جمع آوری اطلاعات از ابزار مصاحبه و روش تحلیل مضمون استفاده شد. مشارکت کنندگان، کلیه مدیران ارشد سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران با حداقل مدرک کارشناسی ارشد و سابقه بالای 10 سال بودند. برای تحلیل داده ها، از روش تحلیل مضمون و نرم افزار MAXQDA استفاده شد. فرآیند تحلیل، شامل سه مرحله کدگذاری اولیه، کدگذاری تفسیری و استخراج مضامین سازمان دهنده بود. اعتبار و روایی نتایج با استفاده از روش های اعتبارپذیری، انتقال پذیری و تأییدپذیری بررسی شد. یافته ها: در مجموع، 21 مضمون پایه به شرح ذیل شناسایی شد؛ ساختار سازمانی، فرهنگ سازمانی، اهداف متعارض سازمانی، سبک رهبری و ویژگی های رهبری، یادگیری سازمانی، انتقال یادگیری و مدیریت دانش، ارتباطات سازمانی، مشارکت کارکنان، اعتمادسازی، نظام تشویق و انتصابات، ظرفیت انطباق پذیری، اخلاقیات سازمانی، سطح شفافیت و دسترسی به اطلاعات، جو سازمانی، آموزش و توانمندسازی کارکنان، مدیریت منابع سازمانی، بهبود و هم افزایی فرآیندهای سازمانی و سیاست زدگی سازمانی، نفوذ سیاسی دولتمردان، انتصابات سیاسی مدیران و رئیس سازمان و ساختار سیاسی کشور. نتایج نشان داد، عوامل مؤثر بر سوت زنی سازمانی کارکنان سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران به ترتیب شامل سیاست زدگی سازمانی در اولویت اول؛ نظام تشویق و انتصابات در اولویت دوم، سطح شفافیت و دسترسی به اطلاعات در اولویت سوم و اخلاقیات سازمانی و مشارکت کارکنان در اولویت های بعدی قرار دارند. نتیجه گیری: مطالعه عوامل مؤثر بر سوت زنی کارکنان، نه تنها برای سازمان ها بلکه برای جامعه به طور کلی دارای اهمیت بالایی است. با درک این عوامل می توان به ایجاد فضایی در سازمان ها در جهت کاهش تخلفات و افزایش شفافیت، پاسخگویی، عدالت و برابری کمک کرد. این مطالعه همچنین به پژوهشگران و سیاست گذاران کمک می کند تا نظریه ها و سیاست های مؤثرتری در این زمینه طراحی کنند.