بیت المقدس

تصوف پیش از تاسیس ممالیک با روندهایی از زوال و رشد در بیت المقدس به صورت پایدار حضور داشت. با باز پس گیری بیت المقدس از دست صلیبیان به دست صلاح الدین، کارکردهای مشروعیت بخشی بیت المقدس برای ایوبیان و ممالیک سبب شد تا به این شهر توجه بیشتری شود. بخش مهمی از این مشروعیت بخشی از نهاد تصوف تامین میشد که صوفیان، خانقاه ها و مرشدهای آنها برای دولت شام و مصر مشروعیت را تامین میکردند. دولت عثمانی در قرن دهم به بیت المقدس تسلط یافت اما با وجود استمرار نهادهای تصوف در بیت المقدس، تصوف دیگر مانند دوره مملوکی در بیت المقدس اهمیت سیاسی نداشت. این امر تا حد زیادی ناشی از منشا تصوف این دو حکومت و تفاوت وابستگی آنها به بیت المقدس بود. سوال اصلی این پژوهش آن است که سنخ تصوف متفاوت سلطنت ممالیک و عثمانی چه تاثیری بر رویکرد آنها به بیت المقدس داشت؟ برای پاسخ به این مسئله از روش تطبیقی در زمینه های تصوف، طریقت ها و محل تمرکز طریقت ها در دو سلطنت بر اساس روند تاریخی استفاده شده است. یافته های پژوهشی حاکی از آن است که تفاوت عمده بین تصوف خراسانی عثمانی و تصوف شامی ممالیک سبب شده تا ممالیک بر بیت المقدس تاکید کنند در حالی که تصوف عثمانیان نیازی به مرکزیت بیت المقدس نیاز نداشت.

قبله یکی از مهم ترین نمادها در اسلام و نشانه هویت اسلامی است؛ انتخاب بیت المقدس به عنوان قبله نخستین و سپس تغییر آن به سمت کعبه، بازتاب بسیاری در عصر ظهور اسلام در بین یهودیان داشته است. شماری از یهودیانِ معاصر پیامبر(صلی الله علیه وآله) به دلیل آنکه بیت المقدس در آغاز ظهور اسلام، قبله مشترک بین مسلمانان با یهود بوده و برای فرار از اعتراف به وحیانی بودن آیین اسلام، شبهه اقتباس قبله نخست مسلمانان را از یهود، مطرح نمودند و آن را دلیل حقانیت خود دانستند. در این مقاله به بیان برخی شبهات یهودیان، پیرامون قبله، چه قبل از تغییر و چه بعد از آن، در نگاه مفسران فریقین پرداخته شده و با بهره گیری از مستندات قرآنی، نادرستی دیدگاه یهودیان درباره مسئله اقتباس قبله، تبیین گردیده و بیان شده است که دلایل گزینش بیت المقدس در آغاز ظهور اسلام به عنوان قبله مسلمانان، حکیمانه بوده؛ زیرا در آن هنگام، کعبه محل عبادت بت پرستان گردیده بود ولی بیت المقدس سرزمینی پاک و مقدس به شمار می آمد؛ اما با گسترش اسلام، مکه از شرائط متفاوتی برخوردار شد و قبله به سوی کعبه به عنوان نخستین پرستشگاه ابراهیمی(ع) و محل امن و عبادت همیشگی بندگان الهی، تغییر یافت . مؤدب، س.ر؛ سجادی، م.س. (1399). مطالعه تطبیقی بررسی برخی شبهات پیرامون تغییر قبله با تأکید بر شبهه اقتباس، دوفصل نامه پژوهش های تفسیر تطبیقی. 6 (12)، 33-7.  Doi: 10.22091/PTT.2020.5634.1769