شنقیطی

مسلمانان در اصل توحید و برخی شئون آن اختلافی ندارند اما در برخی مسائل توحید اختلافاتی وجود دارد علامه طباطبایی و شنقیطی دو مفسر معاصر هستند که هردو تفسیر خود را به روش قرآن به قرآن نگاشته اند علی رغم وجود اشتراکات، اختلافاتی میان این دو مفسر در حوزه توحید و رویت وجود دارد این نگارش به بررسی اشتراکات و اختلافات علامه و شنقیطی در حوزه توحید می پردازد. روش جمع آوری مطالب در این تحقیق کتابخانه ای بوده و روش تحقیق توصیفی و تطبیقی می باشد. پس از بررسی ها مشخص شد که هر دو مفسر در بسیاری از مسائل توحیدی اشتراکات فراوانی دارند اما شنقیطی در حوزه صفات خدا، قائل به جسمانیت است و صفات را بر معنای ظاهری حمل می کند درحالیکه علامه جسمانیت خدا را مخالف قرآن و عقل می داند. همچنین شنقیطی قائل به رویت خدا در آخرت است اما علامه رویت خدا را در دنیا و آخرت محال می داند.

تفسیر قرآن به قرآن روشن ساختن آیات قرآن با تدبّر در آیات دیگر است. تفسیر اضواء البیان تألیف محمدامین شنقیطی و تفسیر تسنیم تألیف آیت الله جوادی آملی از تفاسیری است که با این روش به تبیین آیات قرآن می پردازد. گرچه اهتمام ستودنی هر دو تفسیر به تبیین ابعاد گوناگون آیات با بهره گیری از دیگر آیات ارزشمند است؛ لکن تفاوت های فراوانی دارند که مقایسه و ارزیابی میان این دو را ضروری می نماید. این مقاله که با روش توصیفی تحلیلی نگارش شده، پس از معرفی کوتاه آن دو، هر دو تفسیر را از ابعاد گوناگون مقایسه کرده است از قبیل: حجیت تفسیر قرآن به قرآن، معیارهای تفسیر قرآن به قرآن، مقدار استناد به آیات دیگر و کیفیت استفاده از آیات دیگر در تفسیر قرآن در برخی از آیات. تفسیر اضواء البیان در عین تلاش ارزشمند در تفسیر قرآن به قرآن، در مقایسه با تفسیر تسنیم از جهت کمّیت و کیفیت، از نقاط ضعف متعددی برخوردار است و فاصله بسیار زیادی با تسنیم دارد.

مسئله مجاز در قرآن از مهم ترین مباحث در حوزه معناشناسی و تفسیر متون مقدس است که همواره محل نزاع میان مفسران و نحله های کلامی مختلف، به ویژه مفسران سلفی، بوده است. در این میان، محمد امین شنقیطی، از شاخص ترین مفسران سلفی معاصر، در اثر برجسته خود «أضواء البیان» ، به مسئله مجاز و صفات خبری الهی توجهی ویژه نشان داده است. این پژوهش با روش کتابخانه ای و شیوه تحلیل محتوا و با رویکردی تحلیلی و توصیفی، تلاش دارد ضمن بررسی مبانی نظری و کلامی شنقیطی در موضوع مجاز، کاربست های عملی او در تفسیر صفات خبری را بازشناسی و ارزیابی نماید. در بخش نخست، مفاهیم بنیادین چون مجاز در قرآن، انواع آن، مفهوم صفات خبری و دیدگاه مفسران سلفی درباره این مسائل تبیین می شود. سپس در بخش دوم، مبانی نظری شنقیطی، شامل اصول زبان شناختی و تفسیری، نسبت حقیقت و مجاز و تأثیر مبانی کلامی وی بررسی می گردد. بخش سوم مقاله به رویکرد تفسیری شنقیطی در مواجهه با آیات صفات خبری اختصاص دارد که با تحلیل نمونه هایی از أضواء البیان و بررسی عناصر سیاقی و بلاغی، به تبیینی کاربردی از دیدگاه وی می پردازد. در بخش پایانی نیز دیدگاه شنقیطی در مقایسه با دیگر مفسران سلفی تحلیل و ارزیابی شده و جایگاه او در منظومه فکری سلفیان از حیث نوآوری و انسجام نظری بررسی می شود.