عدالت الگوریتمی

این پژوهش به بررسی چارچوب اخلاقی هوش مصنوعی مبتنی بر اصول اسلامی در چهار حوزه ارتباط انسان با خدا، خود، دیگران و محیط زیست می پردازد. با استفاده از روش کیفی-تحلیلی و استناد به منابع دینی (قرآن، احادیث) و مطالعات کتابخانه ای، اصول اخلاقی اسلام استخراج کرده و تطبیق آن ها با چالش های هوش مصنوعی تحلیل شده است. بررسی ها نشان می دهد در ارتباط با خدا اصولی مانند ادای امانت الهی و عدالت، الهام بخش طراحی سیستم های شفاف، عادلانه و مسئولیت پذیر است. در ارتباط انسان با خود مدیریتی قوای درونی (قدرت طلبی، کمال طلبی) و توجه به سلامت روانی-جسمانی کاربران در طراحی الگوریتم ها ضروری است. در ارتباط با دیگران رعایت انصاف، احترام به حریم خصوصی و اجتناب از تبعیض در سیستم ها مانند تشخیص چهره و استخدام هوشمند و در ارتباط با محیط زیست بهینه سازی مصرف انرژی، کاهش آلایندگی و حفاظت از حیات وحش با کمک هوش مصنوعی از مهم ترین موارد هستند؛ در نتیجه تلفیق اصول اسلامی با اخلاق هوش مصنوعی، نه تنها از بحران هایی مانند نقض حریم خصوصی و تبعیض الگوریتمی جلوگیری می کند، بلکه هوش مصنوعی را به ابزاری برای تحقق عدالت اجتماعی و پایداری زیست محیطی تبدیل می نماید.

زمینه و هدف: تحول دیجیتال و ظهور انقلاب صنعتی ۴.۰، محیط کسب وکار را دگرگون کرده است و هوش مصنوعی، در این تحول نقش مهمی ایفا می کند. با توجه به کاربرد فزاینده هوش مصنوعی در مدیریت منابع انسانی، این پژوهش با هدف شناسایی و تحلیل نظام مند چالش های اخلاقی کاربرد هوش مصنوعی در مدیریت منابع انسانی اجرا شده است. روش: این مطالعه از رویکرد فراترکیب استفاده کرده و با بررسی نظام مند مطالعات منتشر شده در بازه زمانی ۲۰۱۵ تا ۲۰۲۴ انجام شده است. طی فرایند پژوهش، ۱۰۷ مقاله اولیه استخراج و در چهار مرحله پالایش شد. در نهایت، ۲۷ مقاله با استفاده از برنامه مهارت های ارزیابی انتقادی با کسب امتیاز بالای ۳۵، برای تحلیل نهایی انتخاب شد. یافته ها: بر اساس نتایج پژوهش، سه مضمون اصلی چالش های اخلاقی شناسایی و طبقه بندی شد: ۱. چالش های ساختاری – عملیاتی کاربست هوش مصنوعی؛ ۲. چالش های عدالت محور و حقوق بنیادین؛ ۳. چالش های حکمرانی الگوریتمی در تصمیم گیری های منابع انسانی. مهم ترین چالش، سوگیری های سیستماتیک در الگوریتم های تصمیم گیری منابع انسانی با ۳۳ فراوانی بود. پس از آن، اثرهای اتوماسیون بر اشتغال و مسائل حریم خصوصی با ۲۲ فراوانی در رتبه های بعدی قرار گرفتند. نتیجه گیری: پژوهش حاضر با بازشناسی و طبقه بندی نظام مند چالش های اخلاقی کاربرد هوش مصنوعی در مدیریت منابع انسانی، نشان داد که این حوزه با چالش های اخلاقی پیچیده ای روبه روست که طیف گسترده ای از مسائل فنی تا اجتماعی را دربرمی گیرد. این بازشناسی می تواند زمینه ساز پژوهش های آتی در جهت ارائه چارچوب های مدیریتی برای مواجهه با این چالش ها باشد.