روشن فکران عرفی

بیشتر مطالعات و منابع جدی درباره نحوه واکنش روشن فکران عرفی در مواجهه با مدرنیته و غرب معمولاً یا چندان توجهی به تغییر و تحول دیدگاه های آنها در طول تاریخ معاصر ندارند، یا چنین فرض می کنند که عادت واره ها و تولیدات کلامی آنها، چندان تغییری نداشته است. اما با بررسی دقیق تر متوجه می شویم که در برهه های متفاوت تاریخ معاصر، این کالاهای کلامی تحول یافته، در برخی مواقع به روشن فکران دینی نزدیک شده اند و در برخی مواقع فاصله گرفته اند. مطالعه این فراز و فرودها می تواند پرتوی تازه ای بر تحولات تاریخی و نقش روشن فکران در بسیج سیاسی مردم بیفکند. از این رو پرسش اصلی این پژوهش این است که چه تحولی در کالاهای کلامی تولیدشده در میدان روشن فکری عرفی در مواجهه با غرب از مشروطه تا پس از انقلاب اسلامی رخ داده است؟ یافته پژوهش نشان می دهد که روشن فکران عرفی در عصر مشروطه اکثراً با دید حیرت و سپس تحسین به غرب و مدرنیته می نگریستند و راه حل مشکل عقب ماندگی ایران را تقلید و در نهایت گرته برداری از غرب می دانستند. اما به دلایل تجربی، تاریخی و ذهنی، در طول کمتر از یک قرن، این دیدگاه مثبت به غرب و مدرنیته در دهه های 40 و 50 تغییر یافت؛ به نحوی که می توان گفت که بخش بزرگی از روشن فکران عرفی در این دوره، با نزدیک شدن به روشن فکران دینی، نقش مهمی در بازسازی میدان سنت و مذهب بازی کردند. اما پس از انقلاب به تدریج این وضعیت دوباره تحول یافت و این بار این روشن فکران دینی بودند که در مسیر عرفی شدن قرار گرفتند و حتی به روشن فکری عرفی نزدیک شدند. روش و نظریه مورد استفاده در این پژوهش، برگرفته از نظریه کنش «پیر بوردیو» و روش ساخت یابی او است.