خضر طریق

جریان تصوف به دو بخش نظری و عملی تقسیم می شود که بخش عملی آن، درباره کیفیت سیروسلوک الی الله و لوازم و بایسته های آن بحث می کند. این سیروسلوک، اصول و قواعدی دارد که از مهم ترین آن ها انتخاب «مرشد طریقت» و «تبعیت محض» از اوست. سالک باید حلقه ارادت به مراد را بر گردن انداخته و در برابر او، تسلیم محض و مطیع بی چون وچرا باشد. تبعیت محض از استاد، به معنای تعبّد در اطاعت بوده و به حجیت و منجزیت تمامی اقوال و افعال او می انجامد و بر همین منوال، سنجش دستورات مرشد با منقولات (آیه ها و روایت ها) لازم نبوده و دستورات مرشد عین دستور حقّ است؛ اما این نگاه با برخی از اصول اعتقادی و مبانی معرفتی مسلمانان در تضاد است. به همین جهت بزرگان صوفیه، برای اثبات این نظریه و مشروع جلوه دادن آن، به مجموعه ای از ادله و قواعد استناد کرده و این نگاه خود را بر مبانی مشخصی استوار ساخته اند. این نوشتار با روش تحلیلی-توصیفی و مبتنی بر داده های کتابخانه ای، به بازخوانی مهم ترین ادله و مبانی صوفیه در موضوع اطاعت مطلق از مرشد پرداخته و این دلایل را ذیل سه دسته کلی تقسیم بندی کرده است: ادله کلامی و اصول فقه، ادله مبتنی بر عرفان نظری و ادله نقلی. سپس نوع استدلال و مدعای صوفیه در هرکدام از این موارد را به چالش کشیده و نهایتاً مدعای صوفیه در اطاعت مطلق و تبعیت محض از مرشد را ناتمام و غیرقابل اثبات یافته است.