گروه مذهبی آکسفورد

مقدمه و اهداف: انجمن الکلی های گمنام به عنوان پایه همه انجمن های دوازده قدم، با نام اختصاری (AA) (Alcoholics Anonymous) نخستین بار، در سال 1935 میلادی، با هدف بهبودی الکلی هایی که سرانجامی جز مرگ نداشتند، در آمریکا تأسیس شد. سپس، انجمن معتادان گمنام، در سال 1953 میلادی با الهام از آموزه های این انجمن با نام اختصاری (NA) (Narcotics Anonymous)، شروع به کار کرد و اکنون با بیش از 2 میلیون عضو در حال فعالیت است. پیام رسانی انجمن معتادان گمنام، در ایران، از سال ۱۳۶۹ توسط چند عضو، در مرکز بازپروری قرچک آغاز شد. در سال ۱۳۹۲ از وزارت کشور، به عنوان سازمانی مردم نهاد در سطح ملی، مجوز فعالیت دریافت کرد. همه فعالیت ها در این انجمن داوطلبانه است. این انجمن با روش درمانی معنویت گرا، به درمان معتادان می پردازد و در بیشتر کشورها و از جمله ایران، فعالیت وسیعی دارد و به اذعان پژوهش های موجود، این روش، در درمان و کنترل اعتیاد، موفق بوده و فرصت هایی را برای جامعه فراهم کرده است؛ اما ورود آموزه های معنوی انجمن به ایران، بدون شناسایی دقیق آثار منفی فرهنگی آن بر معتادان مسلمان ایران، سبب بروز آسیب هایی در زندگی معنوی این گروه شده است. بنابراین، ضروری است این آسیب ها و علل آن، که بیشتر در حوزه دینداری معتادان است، در کنار فرصت های آن برای کنترل اعتیاد در جامعه اسلامی شناسایی شود. پرسش اصلی پژوهش عبارت است از: روش درمانی ترک اعتیاد دوازده قدم، چه آسیب ها و فرصت هایی را برای معتادان مسلمان به همراه دارد؟ هدف از این پژوهش معرفی اجمالی آموزه های انجمن و نیز شناسایی آسیب ها و فرصت های آن برای معتادان مسلمان می باشد.روش تحقیق: این پژوهش، با روش بررسی اسنادی و از طریق مصاحبه با معتادان بهبود یافته عضو انجمن انجام شده است. جامعه آماری آن، مجموعه ای از متون انجمن و نیز مصاحبه های انجام شده با برخی از معتادان بهبودیافته عضو انجمن و نیز متون برگرفته از کارگاه های آموزشی این گروه می باشد. برای تحلیل داده ها از روش تحلیل محتوای کیفی استقرایی استفاده شده است. با مراجعه به متون مرتبط با این انجمن و مصاحبه های انجام شده، ابتدا به اختصار آموزه های آن بیان شده و سپس آسیب ها و فرصت های آن برای معتادان مسلمان استخراج شده است. داده ها با روش کتابخانه ای جمع آوری شده است. روش تحلیل محتوا، خطوط کلّی ای را برجسته می کند که، به شکلی پراکنده، در مجموعه ای از متون نوشته یا نانوشته یا مانند آن درباره موضوع تحقیق و مقوله های تحلیل وجود دارد (محسنی و سلیمی، 1391، ص139-144). در این تحقیق، واحد تحلیل، گزاره های موجود در متون کتبی مرتبط با آموزه های انجمن دوازده قدمی و مصاحبه های انجام شده با معتادان بهبودیافته عضو انجمن است. مقوله بندی، موضوعی، و ناظر به محتوای این گزاره هاست. واحد کدگذاری، مضمون است. این مضمون ها دراین منابع، و نیز مصاحبه ها، جستجو، شناسایی و انتخاب شده اند؛ منابعی از قبیل «کتاب بزرگ الکلی های گمنام»، «کتاب از دیدگاه بیل»، «کتاب 12 قدم و 12 سنت» و کتاب «معتادان گمنام، چگونگی عملکرد». همچنین، به صورت انتقادی، برخی از آموزه های این انجمن در مقایسه با آموزه های اسلامی نقد شده است. ازآنجاکه انجمن الکلی های گمنام، پایه همه انجمن ها می باشد، و آموزه های آنها برگرفته از منابع آن است، بیشتر منابع از این انجمن می باشد.نتایج پژوهش: انجمن دوازده قدم، از تلفیق آموزه های مسیحی برگرفته از گروه مذهبی آکسفورد و تجربیات اولیه بنیان گذاران آن در ترک اعتیاد به الکل شکل گرفته است. اما، بیل ویلسون، اصول AA را به شکلی طراحی کرد که برای افراد با هر نوع پیشینه مذهبی یا غیرمذهبی قابل استفاده باشد. هرچند انجمن، پس از جدایی از گروه آکسفورد، در آموزه های خود، عدم وابستگی به مذهبی خاص را اعلام کرد، اما به لحاظ اینکه درمانی معنویت گراست، اثرگذاری روش خود را براساس توجه به ارضای نیازهای معنوی بیماران معتاد به الکل قرار داده است.مزایای این روش عبارت اند از: عدم منافات پیمودن قدم ها به عنوان تکنیک ترک اعتیاد با شریعت اسلامی، امکان استفاده از آن برای کنترل اعتیاد با حفظ دینداری اسلامی، ساده بودن تکنیک ها و امکان اجرای آن توسط معتادان بهبودیافته و حمایت از معتادان دیگر بدون چشم داشت مادی، و عدم وابستگی مالی آن به بودجه های دولتی. آسیب های عمده انجمن عبارت اند از: تفاوت ماهوی آموزه های انجمن با اصول و فروع اسلام، برداشت نادرست از مفاد منابع اصلی در ترجمه متون به فارسی توسط کارگزاران داخلی، عدم توجه به پایبندی مذهبی اسلامی افراد پس از پیمودن قدم ها، عدم بازسازی آموزه های دوازده قدم متناسب با فرهنگ غنی اسلامی. مهم ترین پیشنهاد برای استفاده بهینه از این روش، کاربرد آن فقط به عنوان تکنیک کنترل اعتیاد و نه سبک زندگی و نیز تقویت دینداری اسلامی این گروه به ویژه راهنمایان آن و استفاده از آن برای معتادان مسلمان با حفظ سبک زندگی معنوی اسلامی آنان و تلاش علمی برای هماهنگی این آموزه ها با فرهنگ اسلامی با حفظ چهارچوب اصلی قدم ها و نیز دینداری معتاد مسلمان بهبودیافته.جمع بندی و نتیجه گیری: هرچند آموزه های انجمن، خاستگاهی مذهبی و مسیحی دارد، اما این تکنیک توسط بنیان گذاران آن به گونه ای تنظیم شده است که برای هر معتاد متمایل به ترک، با هر مذهبی و حتی برای منکران خدا قابل استفاده است. براساس ادعای بنیان گذاران، این روش می تواند به عنوان سبک زندگی معنوی در تمام جنبه های زندگی معتادان سرایت داشته باشد. بنابراین، اگر معتاد مسلمان، سبک زندگی معنوی اسلامی را رها کند و آموزه های انجمن را به عنوان مذهب و سبک زندگی معنوی خود انتخاب کند و آن را در تمام وظایف فردی و اجتماعی زندگی خود سرایت دهد، به شدت از نظر اسلام مردود است؛ زیرا هیچ کدام از اصول و فروع دین در آموزه های انجمن لحاظ نشده است.اما اگر معتاد مسلمان با حفظ اصول دینداری اسلامی خود، از این قدم ها در جهت نجات از اعتیاد، به عنوان روش درمانی استفاده کند، نه تنها از نظر اسلامی مردود نیست و منعی ندارد، بلکه مطلوب هم هست؛ به ویژه آنکه به اذعان پژوهش های فراوان، کارآمدی این روش، برای ترک اعتیاد به اثبات رسیده است. همچنین، با توجه به ویژگی های معنوی دین اسلام، پیمودن این قدم ها برای معتاد مسلمان و پایبند به شریعت اسلامی، سریع تر، دقیق تر و با اشتباه کمتری انجام می شود. چون خداوند قادر، راه مستقیم رسیدن به خود را برای انسان ها مشخص کرده است و اراده خود را نسبت به او، از طریق پیامبر و کتاب خود، یعنی قرآن کریم، ابلاغ کرده است. بنابراین، لازم است معتادان مسلمان عضو انجمن با حفظ سبک زندگی معنوی اسلامی از این روش، فقط در جهت ترک و کنترل اعتیاد خود بهره ببرند.