اعتقاد اعتزالی

ابن عادل دمشقی، مفسّر قرن نهم در تفسیر اللّباب فی علوم الکتاب که موسوعه ای از علوم مختلف بوده، از دیدگاه های ده ها مفسّر و ادیب بهره مند گشته و در مواردی  نیز به نقد و یا ردّ آن ها پرداخته است. یکی از این مفسران، زمخشری معتزلی، نویسنده  تفسیر الکشّاف عن حقایق غوامض التّنزیل و عیون الأقاویل فی وجوه التأویل در اوایل قرن ششم است. ابن عادل با وجود اعتراف به اهمیت و برجستگی تفسیر کشّاف و بهره مندی گسترده از آن، مناقشاتی را بر مبنای تفکر اشعری خویش در زمینه های اعتقادی به آن وارد کرده است. این نوشتار با رویکرد نظری و به شیوه کتابخانه ای، به برخی نقدهای ابن عادل بر زمخشری در مباحثی مانند چگونگی تبیین برخی آیات مربوط به صفات خداوند مانند مکر، غضب، استهزا، تعجب، تکبر، حیا، و نیز شفاعت و حوزه تعلق آن، آیات مربوط به اراده و اختیار انسان و نیز بحث رؤیت خداوند به عنوان یکی از پردامنه ترین جدال ها در تاریخ اسلام پرداخته و تأثیر مبانی و پیش فرض های اعتقادی در برداشت از آیات را در مواجهه دو تفسیر نمایانده است. هم چنین برخی اختلاف نظرهای دو مفسّر در حوزه ادبیات قرآنی مطرح شده که آن موارد نیز اساساً به چالش های عقیدتی- کلامی برمی گردد.