تصور کلی و مفهوم دار

موضوع بحث، مکان-به معنای جا- یک اثر هنری اسلامی نیست، بلکه هدف این است که در پی درک این اثر هنری درباره رابطه با فضای اثر، مسائلی مطرح است که درونمایه روشن و ابهام کلیتی را که در مفهوم اثر هنری اسلامی نهفته است، به پیش کشد. مقوله ی مکان، در دیدگاه یک معمار مسلمان، پدیده ای است که قطعا در نحوه آفرینش اثر هنری اسلامی نیز بی تأثیر نیست، بویژه در زمینه هنر معماری اسلامی که هنرمند با انسان و فضای تقدس او در گسترده ترین شکل ممکن سروکار دارد؛ آفرینش هنری اسلامی، در سطحی عمیق و بدیع به سادگی میسر نیست.در پی تحلیل اثر اسلامی بر این اساس، فرضیه مورد بحث با طرح دو سؤال ذیل مطرح است:1. آیا در جوهره و ذات یک اثر هنری اسلامی همیشه روند توضیح و بیان نیست؟2. آیا این اثر دارای چنین قدرتی می باشد که مکان و زمان خود را بوجود بیاورد و هر نشانه ای را در مکان که متعلق به خودش نیست نفی کند؟این پرسش ها، این موضوع را با اهمیت می سازد که ایده یک اثر هنری اسلامی، آن آگاهی اولیه در ذهن را تشکیل داده و زمانی که بتواند به تصوری مفهوم دار تبدیل شود می تواند باعث تجربه مکان1 این نوع اثر در دنیای مادی بشود. این مقاله در صدد آن است که با بررسی مفهوم مکان به نوع مکان اثر هنری اسلامی به عنوان ظرفی که در خود چیزی را جای می دهد و هم خود موضوع دربرگرفته شده است اشاره کند و «وحدت»2 موجود در این اثر را عاملی مهم معرفی کرده، که تفاوت های مکانی اثر را مغلوب و زمان را نیز که همان حرکت مشخص کننده اثر هنری است مقهور سازد.