معروف کرخی

صوفیه در سلسله ها ومکتب های مختلف از دیرباز مشایخِ خود را نسل در نسل به بزرگان دین منسوب نموده وبرای هر سلسله شجره نامه ای ارائه داده اند که براساس روایاتی در اسناد مختلف ثبت گردیده است. در این مقاله قدیمی ترین ونخستین اسناد موجود درنوشته های هجویری،سلمی،عطار، جامی ودیگران بررسی گردیده و سلسله مشایخ نقشبندی را براساس دوروایت سلسله الذهب وسلسله معروفیه معرفی نموده است. شرح حال معروف کرخی در این پژوهش نقشی اساسی دارد که مفصل ترین بخش از انتساب سلسله نقشبندیه را تشکیل می دهد. درضمن به دیدگاه های شیعیان واهل سنت نیزدراین باره پرداخته و ازکهن ترین منابع موجود استفاده شده است.

در منابع عرفانی و تذکره ها از چهارده سلسله ی عرفانی به نام سلاسل معروفیه نام برده شده است که همه ی آن سلسله ها از طریق جنید و استادش سری سقطی به معروف کرخی می رسند و به همین دلیل به معروفیه مشهور شده اند. بحث: هنگام بررسی زندگینامه ی بسیاری از صوفیانی که به عنوان حلقه های اتصال به این طریقه های صوفیانه اند، مشخص می شود که آنها نمی توانند حلقه ی رابط قبل و بعد از خود ــ چنانکه ادعا شده است ــ قرار گیرند و با اغماض، تنها شمار اندکی از این سلسله های چهارده گانه، دارای انتسابی درست هستند؛ به عنوان نمونه نعمت اللهیه و نقشبندیه و انتساب دیگر سلسله ها به معروف کرخی قابل اثبات نیست. نتیجه گیری: این مقاله با بررسی زیرشاخه های این سلسله های صوفیانه، منتهی به نفی نظریه ی رایج درباره چهارده سلسله ی معروفیه می شود.

یکی از فرقه های فعّال صوفیه در ایران، فرقه «ذهبیه» است. از مشایخ این فرقه می توان به جنید بغدادی، سری سقطی، احمد غزالی و نجم الدین کبری اشاره کرد. گرچه اقوالی درباره مؤسس آن بیان شده، اما به نظر می رسد مؤسس آن سیدعبدالله برزش آبادی باشد. پیروان این فرقه، خود را منتسب به ائمه اطهار علیهم السلام دانسته و معتقدند: سند ولایت جزئیه قمریه این سلسله توسط معروف کرخی به امام رضا علیه السلام می رسد، درحالی که در شریعت اسلامی نامی از ولایت قمریه برده نشده است. علاوه بر اینکه ارتباط معروف کرخی با امام رضا علیه السلام و اسلام آوردن وی به دست آن حضرت، از نظر تاریخی و برخی جهات دیگر مورد تأمل است. ازجمله آسیب های مهم این فرقه، سلسله مشایخ و اقطاب ذهبیه است که گرفتار چند بریدگی و کودتای درون فرقه ای می باشند. این مقاله با روش توصیفی و با هدف معرفی این فرقه، با بررسی و نگاه انتقادی به فرقه ذهبیه تدوین یافته است و تلاش شده دیدگاه صاحب نظران و منتقدان مورد توجه قرار گیرد.

معروف کرخی از بزرگان عرفان اسلامی در سده دوم هجری و سرسلسله بسیاری از سلسله ها و طریقت های عرفانی است؛ که به همین مناسبت او را «شیخ السلسله» و «امام الصوفیه»، و سلسله منتهی به ایشان را «معروفیه» و «ام السلاسل» خوانده اند. مهم ترین و بحث انگیزترین دوران حیاتش، پیوند تاریخی و معنوی او با امام رضا(ع) است؛ که در دو دوره از حیاتش دوره کودکی- نوجوانی و دوران پیری اتفاق می افتد. دراین باره و با این عنوان، پژوهشی انجام نگرفته، اما در برخی از تحقیقات معاصران درباره تصوف و نیز در شرح احوال معروف، ازجمله جستجو در تصوف ایران از زرین کوب، و الصله بین التصوف و التشیع از کامل مصطفی شیبی، و در مقاله معروف کرخی، به قلم حسن ذوالفقاری، در نشریه دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهید باهنر کرمان، اشاراتی درباره پیوند معروف با امام رضا(ع) شده است؛ که البته در بیشتر آن ها، این پیوند و ارتباط، مورد تردید و یا حتی ردّ و انکار قرار گرفته است؛ لذا به دلیل اهمیت این موضوع در تاریخ تصوف، و پیوند تصوف و تشیع، در این مقاله کوشیده ایم با استناد به منابع کتابخانه ای و روش توصیفی تحلیلی، این پیوند تاریخی را در هر دو دوره حیات معروف کرخی اثبات کنیم. معروف کرخی، در دوران کودکی و نوجوانی خدمت حضرت امام رضا(ع) می رسد و به دست آن حضرت مسلمان می شود و نزد ایشان به سلوک معنوی می پردازد؛ و بعدها در سنین پیری نیز در مدت کوتاهی که امام رضا(ع) به بغداد سفر می کند، معروف توفیق خدمتگزاری ایشان را می یابد.