کوشا گرجی صفت

این مقاله درباره چگونگی زایش سوژه انقلابی در تقاطع زبان و مادیت در سال های منتهی به انقلاب اسلامی است. مقاله به طور خاص به دنبال روشن کردن ارتباط درونی واژگان علی شریعتی به عنوان ایدئولوگ انقلاب اسلامی، جهان اشیاء و شکل گیری سوژه انقلابی در تهران است. این تحلیل از طریق بررسی درهم آمیختگی اشیائی مانند ماه، بدن، و ادکلن های گران از یک سو، و واژگان کلیدی شریعتی مانند «حق و باطل»، «ظلم»، و «امپریالیسم» از سوی دیگر، میسر شده است. این مقاله با استفاده از روش تفسیر روایی زندگی نامه (BNIM) که برگرفته از سنت جامعه شناسانه هرمنوتیک عمیق است، نشان می دهد هم آمیزی دو جهان مادی و زبانی باعث شکل گیری و بسط کنشگری هایی شد که انقلاب و سوژه های آن را میسر کرد.

این پژوهش با بررسی هم زمان گذار فرهنگی و مادی نشان می دهد چگونه روابط متغیر اشیا و زبان، نوع خاصی از سیاست را در تهران، در فاصله سال های ۱۳۶۸ تا ۱۳۷۶ پدیدار می کند. گفتمان لیبرال «پسااسلام گرا» ی اصلاحات درخصوص اشیای وارداتی ایجاد شد که به آن ها ارجاع می داد و با آن ها بسط می یافت. در مقابل، واژه «اسلام گرا» ی نسل دوم، حزب اللهی ها درمورد همان اشیای وارداتی نامتقارنی بازسازی شد که بخش های مهمی از قشر ضعیف به آن دسترسی نداشتند. بدین ترتیب دو گفتمان اصلاح طلب و حزب اللهی در کنار اشیائی که به هریک مربوط بود، دو شیوه زندگی متمایز ایجاد کردند که علاوه بر ایده های متفاوت هریک، با اشیای جهانی نامتقارن نیز از یکدیگر منفک می شدند. این فرایند روابط پیشین بین واژه ها و مرجع های مادی، آن ها را سست و امکان جایگزینی دال ها در سطح بی شمار مدلول را با سرعت زیادی فراهم کرد؛ به طوری که «فرهنگ شهادت» که در دهه 13۶۰ در ایران رایج بود، به سرعت رنگ باخت.  

این مقاله در تلاش است تا مفهوم اشیا فرودست را در تقاطع مادیت وغیاب بسط دهد. برای انجام این کار نقد ادبی منتسب به دریدا در ادبیات پسااستعماری در جهت بازخوانی انتقادی انسان شناسی استعماری و بالاخص کار ای.بی.تیلور به کار گرفته شده. در این بازخوانی نشان داده می شود چگونه جنبه های خاصی از زیست بوم به دلیل ناتوانی در ارائه ردی از گذشته خود فرودست سازی می شود و از کنش به مثابه عامل زمانمندسازی منع میگردد. فرایند فرودست سازی زیست بوم مبتنی بر اشیا فناورانه و رابطه ی پیشرونده این اشیا با گذشته خود است که ساختار زمانی خطی مدرن ما را میسازد. یعنی حرکت از معدود اشیاء فناورانه ساده به انبوهی فزاینده از اشیاء فن آورانه پیچیده که پیشرفت-به مثابه-تاریخ را تولید می کند. این مقاله با تاکید بر مفهوم غیاب رادیکال به عنوان نقطه عزیمت یک سیاست-حیات رهایی بخش به پایان می رسد و می پرسد: چه نوع همکاری با اشیا فرودست (زیست بوم) میتواند ایده آلترناتیو «پیشرفت-توسعه» و ساختار زمانی خطی مدرن مرتبط با آن را ممکن کند؟

کوچ نشینی دیجیتال زندگی مبتنی بر تکنولوژی های دیجیتال و سفر، با دو ویژگی دورکاری و حرکت است. کوچ نشینی دیجیتال برخلاف ظاهر آزاد و مملو از لذتی که از آن ارائه می شود، شیوه ای پرریسک و برمبنای قاعده زندگی در لحظه است که از دوراندیشی و آینده نگری به روش سنتی و تصویرسازی های مدرن، سربازمی زند. برای درک موقعیت و انگیزه های انتخاب این شیوه زیستن، مردم نگاری کوچ نشینان دیجیتال ایرانی در استانبول ترکیه آغازشد. این مطالعه طی شش ماه با رویکرد «خودمردم نگاری» انجام شده و داده ها حاصل مشارکت و گفت وگوهای عمیق با سی تن از کوچ نشینان دیجیتال ایرانی است که با روش گلوله برفی با پژوهش همراه شده اند. کوچ نشینان دیجیتال ایرانی ساکن ترکیه از لحاظ نوع دورکاری چهار گروه اصلی: سرمایه گذاران و متخصصان مجرب مالک کسب وکار، متخصصان مجرب و میانه با قراردادهای بلندمدت دورکاری، مشارکت کنندگان پروژه ای با قرارداد های کوتاه مدت دورکاری و در نهایت، کوچ نشینان تازه کار بدون قرارداد هستند. اگرچه رهایی از قواعد دست وپاگیر و غیرضروری هدف مشترک کوچ نشینان دیجیتال است، زندگی بهتر و دسترسی به شبکه های آزاد اقتصادی برای ایرانیان اهمیت بیشتری دارد. این زیستنِ ماجراجویانه که می توان آن را نوعی «مهاجرتِ بی مقصد» نیز نامید، با وجود گریز از قواعد رسمی کنترل و سازماندهی نیروی کار و مرزبندی های سیاسی و اجتماعی، بیش از گذشته و به شکلی درونی شده با این قوانین آمیخته است. تداوم مسیر کوچ نشینی، آگاهی از قوانین داخلی و بین المللی کشورهای مختلف را درباره صدور ویزا، اقامت، مالیات و بیمه ضروری می کند. اگرچه زندگی بدون مرزها و قواعد آن غریب می نماید، چنین به نظرمی رسد که حرکت و آزادی این زندگی مرزهای سیاسی، اجتماعی و فرهنگی سیال تری را برمی سازد.